گنبد آبی دوم در حرم مطهر عسکریین در سامرا چیست؟ حکمت دو گنبد در سامرا چیست؟

حرم مطهر عسکریین در سامرا در واقع دو بنای گنبدی مجزا دارد که هر یک نشان‌دهندهٔ یک جایگاه مقدس و رویداد مهم در تاریخ تشیع‌اند:

• گنبد طلایی (یا پوشش اصلی) که بر فراز مزار امام علی النقی (ع) و امام حسن عسکری (ع) قرار گرفته و در سال ۱۹۰۵ م/۱۳۲۳ ق به همّت ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته شد؛
• گنبد کاشیکاری‌شدهٔ هفت‌رنگ (یا گنبد سرداب) که بر فراز مسجد صاحب و سرداب غیبت واقع است—محل آغاز غیبت حضرت حجّت (عج) از نظر شیعیان.

این دو گنبد علاوه بر کارکردهای حفاظتی و معماری، حامل معانی نمادین و اعتقادی عمیقی‌اند: اولی یادِ دو امام عسکری (عسکرییْن) و منزلت ایشان را زنده می‌کند، دومی به واقعهٔ غیبت امام زمان (عج) و انتظار ظهور ایشان اشاره دارد.

 چشم‌انداز کلی دو گنبد سامرا

۱.۱. گنبد طلایی سامرا

• این گنبد که در سال ۱۳۲۳ ق/۱۹۰۵ م به‌دستور ناصرالدین‌شاه قاجار تکمیل و با ۷۲٬۰۰۰ قطعه طلای خالص پوشیده شد، بر فراز چهار قبرِ امام علی النقی (ع)، امام حسن عسکری (ع)، حکیمه خاتون و نرجس خاتون قرار گرفته است IslamiCityAl-Islam.org.
• ارتفاع گنبد حدود ۶۸ متر و قطر خارجی آن نزدیک به ۲۰ متر است و تا پیش از ویرانی‌های ۲۰۰۶ م اصلی‌ترین و چشم‌گیرترین عنصر افق شهر سامرا به شمار می‌آمد

۱.۲. گنبد مسجد صاحب (گنبد سرداب)

• این گنبد هفت‌رنگ کاشی‌کاری‌شده بر فراز مسجد صاحب و سرداب غیبت قرار دارد؛ مکانی که شیعیان معتقدند حضرت مهدی (عج) در آن آغاز غیبت صغری یا کبری خود را تجربه کرده‌اند
• دسترسی به سرداب از طریق پلکانی بوده که پشت مزار نرجس خاتون قرار داشت و بعدها حسین‌قلی‌خان دنبلی راهروی مستقل و گنبد مجزایی برای آن بنا کرد

۲. حکمت و معانی نمادین دو گند سامرا

۲.۱. متمایز کردن جایگاه امامان و واقعهٔ غیبت

با تفکیک مکانیِ مزار دو امام عسکری و سرداب غیبت تحت دو گنبد مجزا، بازدیدکننده هم‌زمان با زیارت قبور ائمه، به تأمل دربارهٔ آغاز غیبت امام زمان (عج) و انتظار ظهور ایشان دعوت می‌شود

این تمایز معماری، از یک سو بر اهمیت جایگاه امامان عسکری (عسکرییْن) تأکید می‌کند و از سوی دیگر واقعهٔ غیبت را به‌عنوان نقطه‌عطفی در تاریخ تشیع برجسته می‌سازد

۲.۲. پیوند با باورهای شیعی و جلوه‌های هنری

گنبد طلایی نشانهٔ عظمت و جایگاه بلند روحانیِ ائمهٔ اطهار است و هنر طلاکاری و کاشیکاری آن جلوه‌ای از شکوه تمدن اسلامی را به نمایش می‌گذارد

گنبد هفت‌رنگ سرداب، با طرح‌های ظریف کاشی و رنگ‌های زنده، هم یادآور معماری درخشان مسلمانان است و هم به زیبایی بیانگر شباهت غیبت امام زمان (عج) است که در پس حجاب ظاهر است و دیر یا زود ظهور خواهد کرد

• ۳. تحول تاریخی و بازسازی‌ها
• بنای اولیهٔ مزار ائمه در سامرا به قرن دهم میلادی برمی‌گردد و در دورهٔ ناصرالدین‌شاه قاجار گنبد طلایی کنونی ساخته شد; پس از بمب‌گذاری‌های ۲۰۰۶–۲۰۰۷ م نیز هر دو گنبد مرمت و بازسازی شدند
• سرداب غیبت در طول قرون متمادی محل تجمع شیعیان برای تبرک و دعا بوده و ساخت مسجد صاحب و گنبد هفت‌رنگ به دست حسین‌قلی‌خان دنبلی در دورهٔ افشاریه، آن را به بنایی مستقل و منسجم تبدیل کرد

بر اساس تحقیقات، حرم شامل دو بخش اصلی است:

• گنبد طلایی: بالای مقبره امام علی النقی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، که همچنین شامل گورهای حکیمه خاتون (خواهر امام علی النقی) و نرجس خاتون (مادر امام مهدی) است. این گنبد در سال 1905 توسط ناصرالدین شاه تکمیل شد و با 72,000 قطعه طلا پوشیده شده بود.
  گنبد آبی: بالای سرداب (سردر)، مکانی که امام مهدی (ع) به غیبت کوچک وارد شد. این گنبد با طراحی ظریف و کاشی‌کاری آبی مشخص است و نماد انتظار برای بازگشت امام مهدی (ع) است

حرم عسکریین در سامرا، محل دفن امام علی النقی (ع) و امام حسن عسکری (ع)، دارای دو گنبد است: یک گنبد طلایی بالای مقبره و یک گنبد آبی بالای سرداب، جایی که امام مهدی (ع) به غیبت وارد شد. این طراحی احتمالاً برای تمایز بین جنبه‌های فیزیکی (دفن) و معنوی (غیبت) است و وحدت دو امام را نشان می‌دهد. با این حال، منابع تاریخی دقیقاً دلیل آن را مشخص نکرده‌اند، و ممکن است به بازسازی‌های دوره‌های مختلف مربوط باشد

حکمت و فلسفه معنوی

وجود دو گنبد به نظر می‌رسد برای نشان دادن دو جنبه متمایز از اهمیت حرم باشد:

تأکید بر وحدت دو امام:

گنبد طلایی نماد پیوند معنوی بین امام علی النقی (ع) و امام حسن عسکری (ع) است، که پدر و پسر بودند و هر دو در سامرا تحت فشار خلفای عباسی به شهادت رسیدند.

نماد غیبت و انتظار:

گنبد آبی بر فراز سرداب، اهمیت مفهوم غیبت امام مهدی (ع) را برجسته می‌کند، که در اعتقادات شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد. این گنبد به زائران یادآوری می‌کند که این مکان نه‌تنها محل دفن است، بلکه محل انتظار برای بازگشت منجی نیز هست.

تمایز معماری:

دو گنبد هویت بصری خاصی به حرم می‌بخشد و آن را از سایر حرم‌ها متمایز می‌کند، که ممکن است برای جذب زائران و تأکید بر اهمیت فرهنگی این مکان طراحی شده باشد.

اهمیت فرهنگی و تاریخی

حرم عسکریین یکی از مراکز اصلی شیعه در عراق است و حملات تروریستی به آن، مانند بمب‌گذاری سال 2006 که گنبد طلایی را تخریب کرد، نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک و مذهبی این مکان است. بازسازی گنبدها، به‌ویژه با همکاری شیعه و سنی، تلاشی برای حفظ وحدت و آرامش بوده است. وجود دو گنبد ممکن است به‌عنوان نمادی از استقامت و پایداری شیعه در برابر سختی‌ها دیده شود.