اربعینی – پایگاه اطلاع رسانی پیاده روی اربعین : آستان مقدس امامین عسکریین (علیهماالسّلام) در شهر سامراء در استان صلاح‌الدین، در نیمه شمالی عراق و در شرق استان انبار و غرب استان‌های دیالی و سلیمانیه، واقع است.
مرکز این استان، شهر تکریت است . از مهم‌ترین و بهترین شهرهای آن سامرّا می‌باشد که حرم مقدس امام‌هادی و امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) را دربردارد.
این آستان مقدس، از دیرباز تاکنون، یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعه در جهان بوده و وجود آن در شهر سامرا، این شهر را به یکی از چهار شهر زیارتی مهم شیعیان در عراق، تبدیل کرده است.

حرم مطهر امام هادی (ع) و امام حسن عسگری (ع)

• حرم عَسْکَریَین یا حرم امامین عسکریین آرامگاه امام هادی(ع) (شهادت ۲۵۴ق) و فرزندش امام حسن عسکری(ع) (شهادت ۲۶۰ق) است.
• در داخل ضریحِ حرم سامرا علاوه بر امامان عسگرین ، نرجس‌خاتون همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر امام مهدی(عج)، حکیمه دختر امام جواد(ع) و تعداد دیگری از سادات و علمای شیعه نیز در این حرم مدفونند.
•  حرم سامرا در چند سال گذشته 2 بار مورد حمله‌ی تروریستی قرار گرفته که در اثر این حملات، بخش‌های زیادی از حرم از بین رفته ولی دوباره بازسازی شده است.
• این آرامگاه در شهر سامرا قرار دارد و از مهمترین زیارتگاه‌های شیعیان در کشور عراق به شمار می‌آید.
• امام هادی(ع) در سال ۲۵۴ قمری و امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ قمری در خانه خود دفن شدند.
• در سال ۳۲۸ق نخستین گنبد بر قبر آن دو بنا شد
• پس از آن در دوره‌های مختلف مرمت، تکمیل و نوسازی شده است.
• در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش قسمت‌هایی از آن در انفجار تروریستی تخریب شد.
• پس از این حملات، ستاد بازسازی عتبات و دفتر آیت‌الله سیستانی به ترتیب بارگاه و ضریح این دو امام را بازسازی کردند.

مدفونان در حرم عسکرین

• امام علی النقی ، امام دهم شیعیان
• امام حسن عسکری، امام یازدهم شیعیان
• سمانه، مادر علی النقی و همسر محمدتقی (امام نهم)
• حکیمه خاتون، دختر محمدتقی و خواهر علی النقی
• حدیث (سوسن)، مادر حسن عسکری و همسر علی النقی
• نرجس خاتون، مادر صاحب الزمان

موقعیت و جایگاه حرم عسکریین(ع)

• حرم عسکریین(ع) در شهر سامرا (شهری در ۱۲۰ کیلومتری شمال بغداد) واقع است.
• در روایات شیعه به زیارت مرقد امامان سفارش شده است..
• هر ساله شیعیان بسیاری از مناطق مختلف جهان قبر امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) را در سامرا زیارت می‌کنند.

قسمت‌های  حرم سامرا

• همانطور که گفته شد حرم سامرا یکی از زیباترین حرم‌هاست و از معماری بسیار چشم نوازی برخوردار است، این حرم از قسمت‌های متنوع و گوناگونی تشکیل شده که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:
• درب‌های ورود و خروج: حرم سامرا دارای 4 دروازه‌ی اصلی است که با نام‌های مختلف از جمله باب الفرج، باب القبله و… خوانده می‌شوند.
• صحن: حرم سامرا 3 صحن دارد، یکی صحن الغیبه با 64 متر طول و 61.5 متر عرض، یکی صحن مصلی به طول 50 و عرض 40 متر و دیگری صحن امامین که 78 متر طول دارد و 77 متر عرض.
• رواق‌ها: سقف و دیوارهای رواق‌های حرم سامرا دارای آینه کاری‌های بسیار زیبایی است، این رواق‌ها از طریق چند در که از جنس طلا و نقره هستند به روضه‌ای که محل قرار گرفتن ضریح است راه دارند.
• گنبد: گنبد حرم سامرا بزرگ‌ترین گنبدِ حرم‌های عتبات است، این گنبد هزار و 200 متر مربع مساحت دارد و با بیش از 23 هزار خشت طلا پوشانده شده است.
• گلدسته‌ها: تعداد گلدسته‌های حرم سامرا 2 عدد است که قسمت‌های بالایی آن‌ها با طلا تزئین شده است.
• ضریح: ضریح حرم سامرا از چوب ساج و فلز ساخته شده است، هنرمندان اصفهانی در ساخت این ضریح زیبا از 11 هزار کیلو چوب ساج، 70 کیلو طلا و 4500 کیلو نقره استفاده کرده‌اند.
• سرداب غیبت: سرداب غیبت قسمتی از زیر زمین حرم سامراست که محلی بوده که غیبت امام زمان از آنجا آغاز شده، این مکان دارای یک پنجره‌ی چوبی است که زائران به آنجا رفته و برای ظهور صاحب الزمان دعا می‌کنند.

 تاریخچه حرم امامان عسکرین:

• دفن امامان: در سال ۲۵۴ قمری امام هادی (ع) و در سال ۲۶۰ قمری امام حسن عسکری (ع) در خانه خود در سامرا دفن شدند.
• ساخت اولین گنبد: در سال ۳۲۸ قمری اولین گنبد بر روی قبر این دو امام توسط ناصرالدوله حمدانی ساخته شد.
• مرمت و بازسازی: در طول تاریخ، حرم عسکریین بارها مورد مرمت، تکمیل و نوسازی قرار گرفته است. از جمله اقدامات مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• سال ۳۳۷ قمری: تعمیر گنبد و نصب ضریح چوبی بر روی قبور به دستور معزالدوله دیلمی
• سال ۳۶۸ قمری: توسعه صحن و تعمیر بنا با استفاده از چوب ساچ توسط عضدالدوله دیلمی
• سال ۴۵۰ قمری: بنای بارگاه توسط ارسلان بساسیری
• سال ۴۹۵ قمری: تعمیر رواق‌ها، ساختن حجره، نصب درهای چوبی به دست سلطان بکیارق بن ملکشاه سلجوقی
• سال ۶۰۶ قمری: تعمیر توسط احمد ناصرالدین
• سال ۶۴۰ قمری: تخریب بنای ساخته شده به دست ارسلان بساسیری بر اثر آتش‌سوزی و بازسازی به دستور المستنصر بالله و نظارت احمد بن طاووس
• سال ۷۵۰ قمری: بازسازی توسط سلطان حسن جلایری
• سال ۱۱۰۶ قمری: بازسازی توسط شاه سلطان حسین صفوی
• انفجارهای تروریستی: در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶، قسمت‌هایی از حرم عسکریین در انفجارهای تروریستی تخریب شد. پس از این حملات، ستاد بازسازی عتبات و دفتر آیت‌الله سیستانی به ترتیب بارگاه و ضریح این دو امام را بازسازی کردند.

مشخصات حرم امامان عسکرین:

• مساحت: حدود ۲۰ هزار متر مربع
• ایوان‌ها: دارای چندین ایوان از جمله ایوان طلا، ایوان نقره و ایوان قبله
• گنبدها: دارای دو گنبد طلاکاری شده بر روی قبر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع)
• ضریح: دارای دو ضریح طلاکاری شده که بر روی قبر امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) قرار گرفته است.
• رواق‌ها: دارای چندین رواق از جمله رواق امام هادی (ع)، رواق امام حسن عسکری (ع)، رواق صاحب الزمان (عج) و رواق شهدا

صحن های حرم امامان عسکرین

 صحن مطهر :

صحن مطهر یکی از بزرگترین و مهم‌ترین بخش‌های حرم عسکریین است. این صحن محل اصلی ورود زائران به حرم بوده و دارای فضای وسیعی برای تجمع و برگزاری مراسم‌های مذهبی است.

 صحن غربی

این صحن در سمت غربی حرم قرار دارد و معمولاً برای استراحت و تجمع زائران مورد استفاده قرار می‌گیرد. فضای این صحن نیز بسیار وسیع است و دارای محوطه‌های سبز و زیباست.

 صحن شرقی

صحن شرقی در سمت شرقی حرم واقع شده و همچون صحن غربی دارای فضای وسیعی برای تجمع و استراحت زائران است. این صحن نیز دارای محوطه‌های سبز و آرامش‌بخش است.

 صحن حضرت نرجس خاتون (س)

این صحن در نزدیکی حرم اصلی قرار دارد و به نام مادر امام مهدی (عج) نامگذاری شده است. فضای این صحن نیز برای برگزاری مراسم‌های مذهبی و تجمع زائران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 صحن حضرت حکیمه خاتون (س)

این صحن به نام دختر امام جواد (ع) و خواهر امام علی الهادی (ع) نامگذاری شده است و در نزدیکی حرم اصلی قرار دارد.

 صحن زیرزمینی

این صحن زیر حرم اصلی قرار دارد و معمولاً برای برگزاری مراسم‌های خاص و تجمع زائران در مواقع شلوغی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سرداب غیبت یا سرداب مقدس

سرداب غیبت، زیرزمینی در خانه امام حسن عسکری (ع) در شهر سامرا، عراق است که به دلیل رویدادهای مهمی که در آن رخ داده، از نظر شیعیان جایگاهی مقدس و باارزش دارد.

اهمیت سرداب غیبت:

• محل زندگی امامان: سرداب غیبت محل زندگی سه تن از امامان شیعه، امام هادی (ع)، امام حسن عسکری (ع) و امام مهدی (عج) بوده است.
• غیبت امام مهدی (عج): برخی معتقدند که امام زمان (عج) در این مکان به غیبت صغری خود رفته‌اند.
• ارتباط با امام زمان (عج): شیعیان معتقدند که در زمان غیبت کبری، می‌توان از طریق نواب خاص یا دعا و نیایش در این مکان با امام زمان (عج) ارتباط برقرار کرد.

مشخصات سرداب:

• موقعیت: سرداب غیبت در ضلع شمال غربی صحن عسکریین و در فاصله حدود 15 متری از حرم امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) قرار دارد.
• ابعاد: مساحت این سرداب حدود 25 متر مربع است.
• ورودی: سرداب دارای یک درب ورودی کوچک است که به یک راه پله باریک منتهی می‌شود.
• فضای داخلی: فضای داخلی سرداب ساده و فاقد تزئینات خاصی است. در وسط سرداب، چاهی به عمق حدود 6 متر وجود دارد که به آن “چاه غیبت” می‌گویند.
• محدودیت‌ها: به دلیل مسائل امنیتی، زائران به طور مستقیم امکان ورود به داخل سرداب را ندارند.
• زیارت: زائران می‌توانند از بیرون از سرداب زیارت کنند و دعا و نیایش نمایند.

تاریخچه‌ی حرم سامرا

زمانی که امام هادی به شهادت رسید، پیکر ایشان را در منزل شخصی‌اشان دفن کردند، با شهادت امام حسن عسکری ایشان نیز در همان منزل دفن شده و این مکان به زیارت‌گاهی برای شیعیان تبدیل شد. اما از آنجا که این دو امام در منطقه‌ی سامرا در حصر بودند، شیعیان نمی‌توانستند به راحتی به زیارت قبورشان بروند، در نتیجه پنجره‌ی کوچکی در قسمتی از منزل قرار داده شده بود که شیعیان تا سال 328 هجری قمری به طور پنهانی به سامرا آمده و از آن پنجره این دو مزار را زیارت می‌کردند. اولین فردی که به ساختن بقعه برای این دو امام همت گماشت، ناصر الدوله حمدانی از حاکمان آل حمدان بود که خانه را تعمیر و برای مزار قبه‌ای بنا کرد. افراد بسیار دیگری طی سالیان متمادی به مرمت، بازسازی یا توسعه‌ی حرم سامرا پرداختند که از میان آن‌ها می‌توان به معز الدوله‌ی دیلمی، عضد الدوله‌ی دیلمی، ارسلان بساسیری، سلطان حسن جلایری، شاه سلطان حسین صفوی، احمد و حسنقلی خان دنبلی، ناصر الدین شاه قاجار، میرزای شیرازی و آیت الله بروجردی اشاره کرد. هر کدام از این افراد به گونه‌ای حرم را بازسازی کردند، اما حرم سامرا پس از حملات تروریستی و آسیب رسیدن به حرم، به وسیله‌ی ستاد بازسازی عتبات عالیات به شکل امروزی در آمده است.

دلیل نامگذاری حرم سامرا

نام شهر سامرا از عناوین مختلفی مانند کلمه‌ی سام راه به معنی محل رفت و آمد سام ابن نوح سازنده‌ی آن، از ساء مره به معنی محل حساب و بخاطر پرداخت مالیات به ایران، از سُر مَن رَای به معنی شاد شود هرکس که آن را دید و… گرفته شده است. اما دلیل نامگذاری حرم سامرا به حرمین عسکریین وجود مزار دو امام شیعه یعنی امام هادی و امام حسن عسکری است.

چند نفر در حرمین عسکریین دفن هستند؟

• اولیای الهی که در حرم سامراء دفن هستن عباتند از:
• یک: امام هادی (علیه السلام)
• دو: امام حسن عسکری (علیه السلام)
• سه: نرجس خاتون (سلام الله علیها)
• چهار: حکمیه (سلام الله علیها) دختر امام جواد (علیه السلام)
• پنج: حدیث (سلام الله علیها) مادر امام حسن عسکری (علیه السلام)
• شش: سمانه مغربیه (سلام الله علیها)
• هفت: جعفر پسر امام هادی (علیه السلام)
• یکی از مدفونین در این حرم مطهر نرجس خاتون مادر امام زمان (علیه السلام) است.
• حکیمه خاتون، عمه امام حسن عسکری (علیه السلام) یعنی دختر امام جواد (علیه السلام) پایین پا چسبیده به ضریح عسکریین است
• حدیث مادر امام حسن عسکری (علیه السلام) پس از وفات در خانه مسکونی خود مدفون شدند که الان داخل حرم است.
• دو تن از فرزندان امام هادی (علیه السلام) یکی حسین(4) و دیگری جعفر معروف به جعفر کذاب
• نیز در این حرم دفن هستند. سمانه مادر امام هادی (علیه السلام) نیز در خانه امام هادی (علیه السلام) دفن شد که الان داخل حرم است.
• ) یکی از سادات به نام ابوهاشم از نسل جعفر طیار است نیز در این بارگاه مدفون است.
• البته امروزه در داخل ضریح چهار قبر وجود دارد: قبری تنها در بالا متعلق به حکیمه خاتون، سه قبر در کنار هم که عسکریین (علیهما السلام) و نرجس خاتون (سلام الله علیها) هستند.

افراد سرشناس مدفون در حرم سامرا

علاوه بر 2 امام بزرگوار، نرجس خاتون، حکیمه خاتون، حدیث یا سوسن (همسر امام هادی و مادر امام حسن عسکری) و سمانه‌ی مغربیه (همسر امام جواد و مادر امام هادی) که در داخل ضریح مدفون هستند، افراد مشهور دیگری نیز در سامرا دفن شده‌اند که از جمله‌ی آن‌‌ها می‌توان به آقا رضا همدانی، جعفر کذاب، احمد خان و حسنقلی خان دنبلی، ابو هاشم جعفری و… اشاره کرد.

امام علی النقی ، امام دهم شیعیان
امام حسن عسکری، امام یازدهم شیعیان
سمانه، مادر علی النقی و همسر محمدتقی (امام نهم)
حکیمه خاتون، دختر محمدتقی و خواهر علی النقی
حدیث (سوسن)، مادر حسن عسکری و همسر علی النقی
نرجس خاتون ، مادر امام زمان(عج)
حسین بن علی الهادی، برادر امام عسکری(ع)
جعفر پسر امام هادی(ع) معروف به جعفر کذّاب، فرزند امام هادی(ع) و از مدعیان امامت
حُدَیث، همسر امام هادی(ع) و مادر امام حسن عسکری(ع)
حکیمه، دختر امام جواد(ع)
سَمانه مغربیه، همسر امام جواد(ع) و مادر امام هادی(ع)
ابوهاشم جعفری از اصحاب ائمه و از نوادگان جعفر طیار
آقا رضا حائری معروف به کتابفروش (حدود ۱۳۰۰ق) از فضلای حوزه علمیه سامرا و پدر سید عبدالمجید حائری نویسنده کتاب ذخیره الدارین
آقا رضا همدانی (۱۳۲۲ق) از فقهای قرن سیزدهم قمری
سید حسین حسینی اصفهانی نجفی (۱۳۴۴ق) از عالمان شیعه و مسئول مدرسه صدر نجف
سید محمدشریف حسینی تویسرکانی (۱۳۲۲ق) از عالمان شیعه در قرن چهاردهم قمری
سید محمدشفیع موسوی کازرونی (۱۳۲۹ق) و پسرش سید محمدمهدی
شیخ محمدابراهیم نوری ایلکایی (۱۳۲۲ق) از شاگردان میرزای شیرازی و از مدرسان حوزه سامرا
شیخ محمدحسین زرقانی شیرازی (۱۳۰۰ق) از شاگردان میرزای شیرازی و از عالمان سامرا
میرزا محمد عسکری تهرانی (۱۳۷۱ق) از عالمان و فقیهان شیعه در قرن سیزدهم و چهاردهم قمری
میرزا محسن زنجانی (۱۳۲۱ق) از شاگردان میرزای شیرازی، سید محمد اصفهانی و محمدتقی شیرازی
میرزا مهدی شیرازی (۱۳۰۸ق) از شاگردان میرزای شیرازی و خواهرزاده محمدتقی شیرازی[۲] [۳]
میرزا محمدحسین شیرازی (۱۳۳۸ق) فرزند میرزا خلیل‌الله شیرازی، از عالمان مهاجر به سامرا و شاگرد میرزای شیرازی
سید حسن کلیددار (۱۳۴۵ق) فرزند سید رضا، از کلیدداران و متولیان حرم عسکریین[۴]
احمدخان دنبلی (درگذشت ۱۲۰۰ق) و فرزندش حسینقلی خان دنبلی از رجال دوره قاجار.[۵]