چرا گنبد حرم امیرالمومنین، حضرت امام علی (ع) در نجف اشرف پرچم ندارد؟

درباره این‌که چرا گنبد حرم مطهر امام علی (ع) در نجف اشرف پرچم ندارد، توضیحات متعددی در منابع مختلف ارائه شده که عمدتاً به تفاسیر تاریخی، فرهنگی و اعتقادی مرتبط است. در ادامه، پاسخ جامعی به این پرسش ارائه می‌شود که شامل دلایل اصلی، بررسی تاریخی و روایی، و همچنین تحلیل فرضیه‌های موجود است:

پرچم  نماد خونخواهی و تقاص

یکی از رایج‌ترین توضیحات که در منابع متعدد به آن اشاره شده، این است که پرچم‌های نصب‌شده بر گنبدهای حرم‌های ائمه اطهار (ع) نمادی از خونخواهی و طلب تقاص برای خون به‌ناحق ریخته‌شده آن‌هاست. طبق این دیدگاه:

• پس از شهادت امام علی (ع) توسط ابن ملجم مرادی در سال ۴۰ قمری، فرزند ایشان، امام حسن (ع)، انتقام خون پدر را از قاتل گرفتند. بنابراین، نیازی به نصب پرچم به‌عنوان نماد خونخواهی بر گنبد حرم ایشان احساس نشد، زیرا عدالت در همان زمان اجرا شد.
• در مقابل، برای سایر ائمه اطهار (ع) که به شهادت رسیدند، مانند امام حسین (ع) یا امام رضا (ع)، هنوز تقاص خونشان به‌طور کامل گرفته نشده و پرچم‌های قرمز یا سایر رنگ‌ها بر گنبدهایشان به نشانه انتظار برای قیام امام زمان (عج) و اجرای عدالت نهایی نصب می‌شود.

این توضیح توسط کارشناسان دینی مانند حجت‌الاسلام مسعود داستانی در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم مطرح شده و در منابع دیگر نیز تکرار شده است.

تحلیل تاریخی و فرهنگی

• سنت پرچم در فرهنگ اسلامی و عربی:در فرهنگ اعراب و عرف اسلامی، پرچم‌های قرمز بر مزار افرادی که خونشان به‌ناحق ریخته شده و انتقامشان گرفته نشده، نصب می‌شود. این سنت به‌ویژه در اماکن متبرکه شیعیان برای تأکید بر مظلومیت ائمه (ع) رواج دارد.
• از آنجا که امام علی (ع) در زمان خلافت خود حاکم بودند و قاتلشان (ابن ملجم) به‌سرعت مجازات شد، نیازی به این نماد برای حرم ایشان نبوده است.

مقایسه با سایر حرم‌ها

• به‌عنوان مثال، گنبد حرم حضرت زینب (س) نیز تا پیش از حمله داعش به بارگاه ایشان پرچمی نداشت. پس از این واقعه، مدافعان حرم پرچمی به نشانه خونخواهی و دفاع از حرم بر گنبد نصب کردند.
• گنبد حرم امام حسین (ع) معمولاً پرچم قرمز دارد که نشانه شهادت و انتظار برای انتقام نهایی است. در ایام محرم و صفر، این پرچم با پرچم سیاه (نماد عزا) جایگزین می‌شود.

عدم وجود پرچم از ابتدا:

• برخی منابع اشاره می‌کنند که از زمان ساخت حرم امام علی (ع) در قرن دوم هجری (پس از علنی شدن محل قبر توسط هارون‌الرشید)، گنبد این حرم بدون پرچم بوده است. این ممکن است به دلیل همان سنت خونخواهی یا به دلایل عملی (مانند طراحی گنبد یا شرایط تاریخی) باشد.
• با این حال، هیچ سند تاریخی قطعی وجود ندارد که نشان دهد این تصمیم از ابتدا به‌صورت آگاهانه و با هدف خاصی گرفته شده است.

فرضیه‌های دیگر

علاوه بر توضیح اصلی، فرضیه‌های دیگری نیز درباره نبود پرچم مطرح شده که برخی از آن‌ها کمتر مستند هستند:

عدم نیاز به انتقام‌جویی

• :برخی معتقدند امام علی (ع) به‌عنوان اولین امام شیعه و حاکم وقت، هیچ کینه‌ای از دشمنان خود نداشتند و نیازی به نماد انتقام (پرچم) بر گنبد ایشان نبوده است. این دیدگاه بر شخصیت والای امام علی (ع) و سیره ایشان در عفو و گذشت تأکید دارد.
• با این حال، این فرضیه کمتر مورد پذیرش است، زیرا پرچم در حرم‌های دیگر بیشتر نماد مظلومیت است تا کینه‌توزی.

فقدان شهادت پیشین:ب

• رخی منابع غیرمستند ادعا می‌کنند چون امام علی (ع) اولین امام شیعه بودند و پیش از ایشان شهادت دیگری در میان ائمه رخ نداده بود، نیازی به نصب پرچم احساس نشد. این فرضیه از نظر تاریخی ضعیف است، زیرا پرچم‌ها معمولاً به شهادت خود فرد مرتبط هستند، نه وقایع پیشین.
• راز نهفته نزد امام زمان (عج):برخی معتقدند دلیل اصلی نبود پرچم بر گنبد حرم امام علی (ع) ممکن است رازی باشد که تنها امام زمان (عج) از آن آگاه است. این دیدگاه بیشتر جنبه عرفانی دارد و فاقد پشتوانه تاریخی قوی است.

بررسی منابع روایی و تاریخی

در منابع روایی مانند احادیث معتبر شیعه، اشاره مستقیمی به موضوع نبود پرچم بر گنبد حرم امام علی (ع) یافت نشده است. این موضوع بیشتر در تفاسیر متأخر و گفت‌وگوهای معاصر مطرح شده است.

• از نظر تاریخی، گنبد حرم امام علی (ع) در دوره‌های مختلف (از جمله زمان صفویان و نادرشاه افشار) بازسازی و طلاکاری شده، اما هیچ سندی نشان نمی‌دهد که در این بازسازی‌ها پرچمی به گنبد اضافه یا حذف شده باشد.
• برخی منابع اشاره می‌کنند که طراحی گنبد توسط شیخ بهایی در دوره صفویه انجام شده، اما در این طراحی نیز اشاره‌ای به پرچم نشده است.

رنگ پرچم‌ها در عرف شیعه:پرچم سبز نماد سیادت، پرچم قرمز نماد شهادت و خونخواهی، و پرچم سیاه نماد عزا و مصیبت است. نبود پرچم بر گنبد حرم امام علی (ع) ممکن است به این معنا باشد که این گنبد نیازی به این نمادها ندارد، زیرا جایگاه امام علی (ع) فراتر از این نمادهاست.

وضعیت کنونی:در حال حاضر، گنبد حرم امام علی (ع) همچنان بدون پرچم است، اما در مناسبت‌های خاص (مانند عزای محرم یا جشن‌های غدیر)، صحن و شبستان‌های حرم با پرچم‌های سیاه یا سبز آذین‌بندی می‌شود.

نیاز به تحقیقات بیشتر:همان‌طور که برخی کارشناسان مانند حجت‌الاسلام داستانی اشاره کرده‌اند، اثبات دلیل قطعی برای نبود پرچم نیازمند تحقیقات تاریخی و روایی دقیق‌تر است. بسیاری از توضیحات موجود بر اساس تحلیل‌های فرهنگی و عرفی شکل گرفته‌اند.

نتیجه‌گیری

فلسفه اصلی نبود پرچم بر گنبد حرم امام علی (ع) به احتمال زیاد به این باور مرتبط است که تقاص خون ایشان توسط امام حسن (ع) گرفته شده و نیازی به نماد خونخواهی (پرچم) نیست. این توضیح با سنت‌های فرهنگی و مذهبی شیعه و عرب همخوانی دارد و در منابع متعدد تکرار شده است. با این حال، فرضیه‌های دیگری مانند سیره گذشت امام علی (ع) یا دلایل طراحی گنبد نیز مطرح شده‌اند، اما پشتوانه تاریخی کمتری دارند. نبود اشاره مستقیم در منابع روایی معتبر نشان می‌دهد که این موضوع بیشتر بر اساس تفاسیر متأخر شکل گرفته و ممکن است جنبه‌های عرفانی یا نمادین دیگری نیز داشته باشد که هنوز به‌طور کامل کشف نشده است.