اربعینی :ساختار شهری اربیل ترکیبی منحصربه‌فرد از بافت تاریخی، متمرکز بر ارگ اربیل، و مناطق مدرن با آسمان‌خراش‌ها و مراکز تجاری است که بازتاب‌دهنده تاریخ غنی و توسعه پویای شهر است. این راهنما به بررسی جامع ساختار شهری، محلات کلیدی، زیرساخت‌ها، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی، و چالش‌های شهرسازی اربیل می‌پردازد.

۱. پیشینه تاریخی و شهرسازی اربیل

۱.۱. قدمت و اهمیت تاریخی اربیل

اربیل از حدود ۶۰۰۰ ق.م مسکونی بوده و ارگ اربیل، که در سال ۲۰۱۴ به‌عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد، قلب تاریخی شهر و یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های دائمی جهان است. این ارگ، واقع بر تپه‌ای باستانی با ارتفاع ۲۵–۳۲ متر، نتیجه لایه‌های متوالی سکونتگاه‌های انسانی از دوران نوسنگی تا عثمانی است. اربیل در طول تاریخ تحت تأثیر تمدن‌های سومری، آشوری، هخامنشی، ساسانی، اسلامی، و عثمانی قرار داشته و به دلیل موقعیت استراتژیک در مسیرهای تجاری (مانند جاده ابریشم و راه بغداد–موصل)، همواره نقشی کلیدی ایفا کرده است.

۱.۲. تکامل شهرسازی اربیل

• دوران باستان: شهر حول ارگ شکل گرفت و شامل دیوارهای دفاعی، معابد (مانند معبد ایشتار)، و بازارهای اولیه بود. محلات اطراف ارگ، مانند قلات و بازار، به‌عنوان مراکز مسکونی و تجاری توسعه یافتند.
• سده‌های میانه: در دوره اسلامی (از قرن ۷ میلادی) و عثمانی (۱۵۱۷–۱۹۱۸)، اربیل به مرکز بازرگانی و مذهبی تبدیل شد. محلاتی مانند خانقاه (برای صوفیان) و مستوفی (برای نخبگان) پدید آمدند و بناهایی مانند مساجد، حمام‌ها، و بازار قیصریه ساخته شدند.
• دوره مدرن: پس از استقلال عراق (۱۹۳۲) و به‌ویژه پس از خودمختاری اقلیم کردستان (۱۹۹۱)، اربیل شاهد رشد سریع شهرسازی بود. سرمایه‌گذاری‌های خارجی، مانند پروژه ۳ میلیارد دلاری اعمار دبی (۲۰۱۳)، منجر به ساخت مناطق مسکونی لوکس (مانند دریم‌سیتی)، مراکز خرید مدرن (مانند فمیلی مال)، و زیرساخت‌های پیشرفته شد. امنیت نسبی اربیل در مقایسه با سایر مناطق عراق، این شهر را به مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاران تبدیل کرد.

۲. ساختار شهری اربیل

۲.۱. ویژگی‌های کلی شهر اربیل

• ساختار شهری اربیل به‌صورت شعاعی است، با ارگ اربیل به‌عنوان مرکز و گسترش محلات به سمت حاشیه‌ها. این ساختار ترکیبی از:
• بافت تاریخی: شامل ارگ، بازار قیصریه، و محلات قدیمی (مانند خانقاه، مستوفی، و مناره) با کوچه‌های باریک، خانه‌های خشتی، و بناهای سنتی.
• بافت مدرن: شامل مناطق مسکونی جدید (مانند منصور، عایشه، و عنکاوه)، مناطق تجاری (مانند جاده ۱۰۰ متری)، و شهرک‌های لوکس (مانند دریم‌سیتی و امپایر) با خیابان‌های عریض و زیرساخت‌های پیشرفته.
• مناطق حومه: شامل شهرهای اقماری مانند شقلاوه، کوی‌سنجق، و رواندوز، که به‌عنوان تفرجگاه‌های کوهستانی، مناطق کشاورزی، یا مراکز تفریحی عمل می‌کنند.

۲.۲. تقسیمات شهری اربیل

اربیل دارای ۱۷۲ محله است که به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• محلات تاریخی (هسته قدیمی): این محلات در نزدیکی ارگ و بازار قیصریه قرار دارند و شامل قلات، خانقاه، بازار، مستوفی، مناره، تعجیل، عرب، سیداوه، و سه‌تاقان می‌شوند. این مناطق بافت سنتی خود را تا حدی حفظ کرده‌اند و میزبان جاذبه‌های تاریخی و بازارهای محلی هستند.
• محلات مدرن: شامل مناطق مسکونی و تجاری جدید مانند منصور، عایشه، عنکاوه، دریم‌سیتی، و امپایر. این محلات در دهه‌های اخیر توسعه یافته‌اند و با آپارتمان‌های بلندمرتبه، ویلاها، و مراکز خرید مدرن مشخص می‌شوند.

۲.۳. زیرساخت‌ها

حمل‌ونقل:

• فرودگاه بین‌المللی اربیل: در ۷ کیلومتری شمال غربی، از سال ۲۰۰۴ به هاب منطقه‌ای تبدیل شده و پروازهای مستقیمی به تهران، استانبول، دبی، و شهرهای اروپایی دارد. این فرودگاه، که ابتدا پایگاه نظامی بود، روزانه ۱۵–۲۰ پرواز خارجی را مدیریت می‌کند.
• جاده‌ها: اربیل از طریق بزرگراه‌های مدرن به بغداد (۳۶۰ کیلومتر)، موصل (۸۰ کیلومتر)، سلیمانیه (۱۷۰ کیلومتر)، و مرزهای ایران (تمرچین، ۱۵۴ کیلومتر) و ترکیه (ابراهیم خلیل، ۱۶۰ کیلومتر) متصل است. جاده‌های داخلی مانند جاده ۱۰۰ متری و ۶۰ متری، مناطق جدید را به مرکز شهر پیوند می‌دهند.
• حمل‌ونقل عمومی: تاکسی‌های اشتراکی (Careem، هزینه ۴,۰۰۰–۷,۰۰۰ دینار)، اتوبوس‌های محلی، و مینی‌بوس‌ها در شهر فعال‌اند. طرح‌هایی برای توسعه مترو در دست مطالعه است.
• آموزش: اربیل میزبان دانشگاه‌های معتبری مانند دانشگاه صلاح‌الدین (تأسیس ۱۹۵۸، قدیمی‌ترین دانشگاه اقلیم)، دانشگاه پزشکی هه‌ولیر (۲۰۰۵)، و دانشگاه کردستان هه‌ولیر است. بیش از ۱۰ مؤسسه آموزش عالی در شهر وجود دارد.
• گردشگری: شهر دارای بیش از ۲۰۰ هتل (از ۵ ستاره مانند دیوان تا اقامتگاه‌های ارزان)، ۱۵۰ رستوران، و ۳ پارک گردشگری بزرگ (مانند پارک سامی عبدالرحمان) است.
• مراکز خرید: فمیلی مال، ماجدی مال، و بازار قیصریه از مراکز تجاری کلیدی هستند که نیازهای محلی و گردشگران را تأمین می‌کنند.
• انرژی و خدمات شهری: اربیل از نیروگاه‌های گازی (مانند نیروگاه خورمال) تغذیه می‌شود، اما قطعی برق در تابستان (به دلیل گرمای شدید) گاه‌به‌گاه رخ می‌دهد. سیستم‌های فاضلاب مدرن در مناطق جدید توسعه یافته‌اند، اما محلات قدیمی نیاز به بازسازی دارند.

۳. محلات کلیدی اربیل

۳.۱. محلات تاریخی اربیل

این محلات هسته قدیمی شهر را تشکیل می‌دهند و در اطراف ارگ و بازار قیصریه قرار دارند. آن‌ها با بافت سنتی، بناهای تاریخی، و فعالیت‌های فرهنگی مشخص می‌شوند.

قلات (ارگ اربیل):

• موقعیت: مرکز شهر، بر فراز تپه‌ای باستانی.
• ویژگی‌ها: قدیمی‌ترین سکونتگاه دائمی جهان با قدمت ۸۰۰۰ سال. شامل سه بخش اصلی (تکیه: مسکونی، توپ‌خانه: نظامی، سرای: تجاری و حکومتی) است. موزه منسوجات کردی، مسجد باستانی، و مغازه‌های سوغات در این محله قرار دارند. خانه‌های خشتی و دیوارهای سنگی از ویژگی‌های معماری آن هستند.
• اهمیت: نماد هویت کردی و میراث جهانی یونسکو (۲۰۱۴). مقصدی کلیدی برای گردشگران.

خانقاه:

• موقعیت: جنوب شرقی ارگ.
• ویژگی‌ها: مرکز تاریخی صوفیان با خانقاه‌های قدیمی (مانند خانقاه شیخ عبدالقادر). کوچه‌های باریک، مساجد کوچک، و خانه‌های سنتی دارد.
• اهمیت: محل برگزاری مراسم مذهبی صوفیانه و آیین‌های فرهنگی مانند ذکر و سماع.

بازار:

• موقعیت: جنوب ارگ، نزدیک بازار قیصریه.
• ویژگی‌ها: شامل بازار سرپوشیده قیصریه (قرن ۱۳)، یکی از قدیمی‌ترین بازارهای خاورمیانه. مغازه‌ها لباس‌های کردی، طلا، ادویه، و صنایع‌دستی (مانند قالیچه) عرضه می‌کنند. کوچه‌های باریک و سقف‌های گنبدی از ویژگی‌های معماری آن هستند.
• اهمیت: قلب تجاری سنتی و جاذبه گردشگری.

مستوفی:

• موقعیت: غرب ارگ.
• ویژگی‌ها: محله‌ای مسکونی با خانه‌های خشتی و برخی بناهای بازسازی‌شده. مساجد و حمام‌های قدیمی در این محله دیده می‌شوند.
• اهمیت: محل سکونت خانواده‌های قدیمی و نخبگان تاریخی اربیل.

مناره:

• موقعیت: جنوب غربی ارگ.
• ویژگی‌ها: نام‌گذاری به دلیل مناره چولی (مظفریه)، با ارتفاع ۳۶.۵ متر، تنها بازمانده مسجد مظفرالدین (قرن ۱۲). پارک مناره و فضاهای سبز اطراف آن محل تفریح اهالی است.
• اهمیت: جاذبه تاریخی و گردشگری.

تعجیل:

• موقعیت: شرق ارگ.
• ویژگی‌ها: محله‌ای مسکونی و تجاری با مغازه‌های کوچک، خانه‌های سنتی، و بازارهای محلی.
• اهمیت: مرکز فعالیت‌های روزمره اهالی.

عرب:

• موقعیت: جنوب شرقی ارگ.
• ویژگی‌ها: محل سکونت اقلیت عرب و برخی خانواده‌های کرد. دارای مساجد محلی و بازارهای کوچک.
• اهمیت: بازتاب تنوع قومی شهر.

سیداوه:

• موقعیت: شمال ارگ.
• ویژگی‌ها: محله‌ای مسکونی با خانه‌های سنتی و برخی آپارتمان‌های جدید. بافت تاریخی تا حدی حفظ شده است.
• اهمیت: محل سکونت خانواده‌های قدیمی کرد.

سه‌تاقان:

• موقعیت: غرب ارگ.
• ویژگی‌ها: محله‌ای کوچک با کوچه‌های باریک و خانه‌های خشتی. برخی بناها در حال بازسازی هستند.
• اهمیت: بخشی از هسته تاریخی شهر.

۳.۲. محلات مدرن اربیل

این محلات در نتیجه توسعه شهری پس از خودمختاری اقلیم کردستان (۱۹۹۱) شکل گرفته‌اند و بیشتر در حاشیه شهر قرار دارند. ویژگی‌های آن‌ها شامل خیابان‌های عریض، آپارتمان‌های بلندمرتبه، و امکانات مدرن است.

منصور:

• موقعیت: جنوب شهر، نزدیک جاده ۱۰۰ متری.
• ویژگی‌ها: منطقه‌ای مسکونی و مرفه با ویلاهای لوکس، آپارتمان‌های مدرن، و پارک‌های کوچک. رستوران‌های بین‌المللی، کافه‌ها، و مراکز خرید (مانند فمیلی مال) در این محله رایج‌اند.
• اهمیت: محل سکونت طبقه متوسط رو به بالا و مقصد گردشگران برای خرید و تفریح.

عایشه:

• موقعیت: جنوب شرقی شهر.
• ویژگی‌ها: منطقه‌ای مسکونی با آپارتمان‌های جدید، خیابان‌های عریض، و دسترسی آسان به مراکز تجاری. مدارس و پارک‌های محلی در این محله فراوان‌اند.
• اهمیت: محبوب برای خانواده‌های جوان و کارمندان.

عنکاوه (Ainkawa):

• موقعیت: شمال شهر، نزدیک فرودگاه بین‌المللی.
• ویژگی‌ها: منطقه مسیحی‌نشین با کلیساهای تاریخی (مانند کلیسای مارگئورگیس و کلیسای سنت ژوزف). کلوپ‌های شبانه، رستوران‌های بین‌المللی، و سرو مشروبات الکلی به دلیل فضای آزادتر فرهنگی رایج است. خانه‌های مدرن و هتل‌های لوکس نیز در این محله دیده می‌شوند.
• اهمیت: مرکز فرهنگی مسیحیان آشوری و کلدانی و مقصد گردشگران خارجی برای تجربه زندگی شبانه.

دریم‌سیتی (Dream City):

• موقعیت: حاشیه جنوبی شهر.
• ویژگی‌ها: شهرک مسکونی لوکس با ویلاها، برج‌های بلندمرتبه، و امکانات رفاهی (مانند استخر، باشگاه، و پارک‌های خصوصی). بخشی از پروژه اعمار دبی با سرمایه‌گذاری امارات.
• اهمیت: نماد توسعه مدرن و محل سکونت نخبگان.

امپایر (Empire):

• موقعیت: جنوب شهر.
• ویژگی‌ها: شهرکی لوکس با برج‌های مسکونی، مراکز خرید کوچک، و فضاهای سبز. امکانات امنیتی و رفاهی پیشرفته دارد.
• اهمیت: محل سکونت سرمایه‌داران و اتباع خارجی.

۳.۳. مناطق اقماری اربیل

این مناطق در حومه اربیل قرار دارند و به‌عنوان مراکز تفریحی، کشاورزی، یا مسکونی عمل می‌کنند:

• شقلاوه: در ۵۱ کیلومتری شمال شرقی، بین کوه‌های سورک و سفین. شهری کوهستانی با آبشارهای گلی علی‌بیگ، چشمه‌ها، و باغ‌های انگور، معروف به «عروس کردستان». مقصدی محبوب برای طبیعت‌گردی.
• کوی‌سنجق: در ۶۰ کیلومتری شرق، منطقه‌ای کشاورزی با مزارع گندم، زیتون، و انار. آب‌وهوای خنک و مناظر طبیعی دارد.
• رواندوز: در شمال شرقی، با دره‌های عمیق، رودخانه رواندوز، و مناظر کوهستانی. مقصدی برای پیاده‌روی و عکاسی.
• سوران: در شمال شرقی، منطقه‌ای کوهستانی با روستاهای سنتی و طبیعت بکر.

۴. ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی محلات اربیل

۴.۱. تنوع قومی و مذهبی محلات اربیل

اربیل شهری چندفرهنگی است که میزبان اقوام و مذاهب مختلف است:

• کردها: اکثریت جمعیت (حدود ۸۰٪) را تشکیل می‌دهند و در تمام محلات، به‌ویژه قلات، منصور، و عایشه، ساکن‌اند. فرهنگ کردی (مانند لباس سنتی، موسیقی، و غذاهایی مانند دلمه و کوبا) در این محلات برجسته است.
• مسیحیان (آشوری و کلدانی): عمدتاً در عنکاوه ساکن‌اند. کلیساها، مراسم مذهبی (مانند عید پاک)، و رستوران‌های بین‌المللی در این محله پررنگ‌اند.
• اعراب: در محله عرب و برخی مناطق حومه ساکن‌اند و در مساجد محلی (مانند مسجد جلیل خیاط) فعال‌اند.
• ترکمن‌ها: اقلیتی کوچک در محلات تاریخی (مانند تعجیل) و حومه که به تجارت و کشاورزی مشغول‌اند.

۴.۲. فعالیت‌های فرهنگی  محلات اربیل

• محلات تاریخی: مراسم سنتی مانند عروسی‌های کردی (با رقص هه‌لپه‌رکه)، آیین‌های صوفیانه (ذکر و سماع در خانقاه)، و جشنواره‌های محلی در قلات و بازار برگزار می‌شود. بازار قیصریه مرکز فروش صنایع‌دستی (مانند قالیچه‌های کردی و زیورآلات) است.
• محلات مدرن: کلوپ‌های شبانه و بارها در عنکاوه، کافه‌های مدرن و رستوران‌های لوکس در منصور، و رویدادهای فرهنگی (مانند کنسرت و نمایشگاه) در پارک سامی عبدالرحمان رایج‌اند.
• فستیوال‌ها: جشنواره نوروز (مارس) در پارک‌های شهر و جشنواره‌های موسیقی کردی در عنکاوه و منصور برگزار می‌شود.

۴.۳. اقتصاد محله‌ها

محلات تاریخی: اقتصاد مبتنی بر تجارت سنتی (مانند بازار قیصریه)، گردشگری (ارگ و مناره)، و خدمات محلی (مانند مغازه‌های کوچک در تعجیل).

محلات مدرن: اقتصاد مبتنی بر خدمات (مراکز خرید در منصor’s و عایشه)، املاک (دریم‌سیتی و امپایر)، و گردشگری بین‌المللی (هتل‌ها و رستوران‌ها در عنکاوه).

مناطق حومه: اقتصاد مبتنی بر کشاورزی (کوی‌سنجق)، دامداری، و گردشگری طبیعت‌محور (شقلاوه و رواندوز).

۵. زیرساخت‌ها و جاذبه‌های شهری اربیل

۵.۱. جاذبه‌های تاریخی

• ارگ اربیل: قلب تاریخی شهر با موزه منسوجات کردی، مسجد باستانی، و چشم‌اندازهای پانوراما از شهر.
• بازار قیصریه: بازار سرپوشیده قرن ۱۳ با مغازه‌های سنتی، فروش قالی، طلا، و ادویه.
• مناره چولی (مظفریه): بنای تاریخی با ارتفاع ۳۶.۵ متر در محله مناره، یادگار مسجد مظفرالدین (قرن ۱۲).
• مسجد جلیل خیاط: بزرگ‌ترین مسجد اربیل، با معماری مدرن و گنجایش ۲۰۰۰ نفر، در مرکز شهر.

۵.۲. پارک‌ها و فضاهای سبز

• پارک سامی عبدالرحمان: بزرگ‌ترین پارک کردستان عراق (۲۰۰ هکتار) در غرب شهر، با دریاچه مصنوعی، فواره‌ها، کافه‌ها، و مسیرهای پیاده‌روی. این پارک از پایگاه نظامی سابق ساخته شده است.
• پارک شهر (Shar Park): نزدیک ارگ، با فواره‌ها، طاق‌های آجری، و برج ساعت. محل تجمع خانواده‌ها.
• پارک مناره: در نزدیکی مناره چولی، با فضاهای سبز و امکانات تفریحی برای کودکان.

۵.۳. مراکز خرید و تجاری

• فمیلی مال: در منصور، بزرگ‌ترین مرکز خرید اربیل با برندهای بین‌المللی، رستوران‌ها، و سینما.
• ماجدی مال: در جاده ۱۰۰ متری، با فروشگاه‌های مدرن و فودکورت.
• جاده ۱۰۰ متری: محور تجاری با رستوران‌ها، کافه‌ها، و مغازه‌های لوکس.
• بازار قیصریه: مرکز خرید سنتی با کالاهای محلی و صنایع‌دستی.

۵.۴. اماکن مذهبی

• مساجد: مسجد جلیل خیاط (مرکز شهر)، مسجد خانقاه، و مساجد کوچک در محلات عرب و تعجیل.
• کلیساها: کلیسای مارگئورگیس و کلیسای سنت ژوزف در عنکاوه، مراکز مذهبی مسیحیان.
• خانقاه‌ها: مراکز صوفیانه در محله خانقاه، محل آیین‌های مذهبی.

۶. چالش‌های شهری و توسعه

۶.۱. چالش‌ها

• حفظ بافت تاریخی: توسعه مدرن، مانند ساخت برج‌ها و مراکز تجاری، تهدیدی برای محلات قدیمی (مانند قلات و مستوفی) است. برخی بناهای ارگ در قرن ۲۰ تخریب شدند و بازسازی آن‌ها چالش‌برانگیز است.
• آب‌گرفتگی: بارندگی‌های زمستانی در محلات تاریخی (مانند بازار و خانقاه) به دلیل سیستم فاضلاب قدیمی باعث آب‌گرفتگی می‌شود.
• ترافیک: افزایش جمعیت و خودروها (از ۸۵۰,۰۰۰ نفر در ۲۰۰۳ به ۱.۵ میلیون در ۲۰۲۳) باعث ترافیک در محورهای مرکزی (مانند جاده ۶۰ متری) شده است.
• نابرابری توسعه: محلات مدرن (مانند دریم‌سیتی و عنکاوه) امکانات بهتری نسبت به محلات تاریخی دارند، که نابرابری در دسترسی به خدمات را ایجاد کرده است.
• کمبود مسکن مقرون‌به‌صرفه: رشد سریع شهر و افزایش قیمت املاک در مناطق لوکس، دسترسی به مسکن را برای طبقه متوسط دشوار کرده است.

۶.۲. پروژه‌های توسعه

• سرمایه‌گذاری خارجی: پروژه اعمار دبی (۲۰۱۳) شامل ساخت هتل‌های ۵ ستاره، پارک‌های موضوعی، و ادارات در مرکز شهر است. پروژه‌های مشابه از ترکیه و قطر نیز در جریان‌اند.
• بازسازی ارگ: طرح‌های یونسکو و دولت اقلیم کردستان برای بازسازی ارگ و محلات اطراف (مانند خانقاه و مستوفی) با هدف حفظ میراث تاریخی در حال اجراست.
• حمل‌ونقل عمومی: مطالعات برای احداث مترو و توسعه ناوگان اتوبوس‌های مدرن در سال‌های اخیر آغاز شده است.
• مدیریت منابع آب: پروژه‌های بازسازی سیستم فاضلاب و احداث کانال‌های زهکشی برای کاهش آب‌گرفتگی در محلات قدیمی.
• توسعه پایدار: طرح‌هایی برای افزایش فضاهای سبز (مانند پارک‌های جدید) و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر (مانند پنل‌های خورشیدی) برای کاهش فشار بر زیرساخت‌های انرژی.

۹. نتیجه‌گیری

اربیل، پایتخت اقلیم کردستان عراق، با ساختار شهری شعاعی و ترکیبی از محلات تاریخی و مدرن، یکی از جذاب‌ترین شهرهای خاورمیانه است. محلات تاریخی مانند قلات (ارگ)، خانقاه، و بازار قیصریه، با بناهای ۸۰۰۰ ساله و بازارهای سنتی، هویت فرهنگی و تاریخی شهر را حفظ کرده‌اند، در حالی که محلات مدرن مانند منصور، عنکاوه، و دریم‌سیتی، با آسمان‌خراش‌ها، مراکز خرید، و امکانات لوکس، نماد پیشرفت اربیل هستند. تنوع قومی (کرد، مسیحی، عرب) و فعالیت‌های فرهنگی، از آیین‌های صوفیانه در خانقاه تا زندگی شبانه در عنکاوه، اربیل را به شهری چندفرهنگی تبدیل کرده است. با وجود چالش‌هایی مانند حفظ بافت تاریخی، ترافیک، و نابرابری توسعه، پروژه‌های بازسازی (مانند طرح‌های یونسکو) و سرمایه‌گذاری‌های خارجی آینده‌ای روشن برای اربیل ترسیم می‌کنند. این شهر، با ارگ باستانی و زیرساخت‌های مدرن، مقصدی ایده‌آل برای گردشگران، پژوهشگران، و سرمایه‌گذاران است.

کلمات کلیدی

ساختار شهری اربیل، محلات اربیل، ارگ اربیل، عنکاوه، منصور، بازار قیصریه، تاریخچه شهرسازی اربیل، توسعه شهری اربیل، زیرساخت‌های اربیل، حمل و نقل اربیل، محلات تاریخی اربیل، محلات مدرن اربیل، تنوع قومی اربیل، فرهنگ محلات اربیل، اقتصاد محلات اربیل، چالش‌های شهری اربیل، پروژه‌های توسعه اربیل، راهنمای بازدید محلات اربیل، نقشه اربیل، شهرسازی اربیل، معماری اربیل، جمعیت اربیل، دانشگاه‌های اربیل، مراکز خرید اربیل، پارک‌های اربیل، هتل‌های اربیل، امنیت اربیل، زندگی شبانه اربیل، مناطق حومه اربیل