وبسایت اربعینی : موصل، سومین شهر بزرگ عراق و مرکز استان نینوا، در کرانه شرقی رود دجله در شمال این کشور واقع شده است. گرچه گاهی به اشتباه به‌عنوان بخشی از اقلیم کردستان عراق در نظر گرفته می‌شود، موصل از نظر سیاسی تحت حاکمیت دولت مرکزی عراق قرار دارد، اما به دلیل نزدیکی جغرافیایی به مناطق کردنشین و حضور جمعیت کرد، پیوندهای فرهنگی و تاریخی با کردستان عراق دارد. جمعیت و ساختار جمعیتی موصل، به دلیل تنوع قومی، مذهبی، و تأثیرات تاریخی و سیاسی مانند جنگ با داعش (۲۰۱۴-۲۰۱۷)، ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد. این راهنما به بررسی جامع جمعیت، ترکیب قومی، مذهبی، سنی، زبانی، و تحولات جمعیتی موصل می‌پردازد. اطلاعات بر اساس منابع معتبر وب و داده‌های موجود تا تاریخ ۹ می ۲۰۲۵ تنظیم شده است.

۱. جمعیت موصل عراق

جمعیت موصل در طول زمان به دلیل جنگ، مهاجرت، و بازسازی دستخوش تغییرات زیادی شده است. بر اساس منابع مختلف:

پیش از ۲۰۱۴:

• در سال ۲۰۰۸، جمعیت شهر موصل حدود ۱.۶ میلیون نفر تخمین زده شد، در حالی که جمعیت کل استان نینوا حدود ۲.۷ میلیون نفر بود.
• برخی منابع، مانند پست‌های شبکه‌های اجتماعی در سال ۲۰۲۵، ادعا می‌کنند که جمعیت موصل پیش از مهاجرت‌های ناشی از داعش حدود ۴ تا ۴.۵ میلیون نفر بوده است، اما این آمار تأیید رسمی ندارد و احتمالاً اغراق‌آمیز است.

در زمان اشغال داعش (۲۰۱۴-۲۰۱۷):

• با اشغال موصل توسط داعش، حدود ۵۰۰,۰۰۰ نفر آواره شدند و جمعیت شهر به حدود ۱ میلیون نفر کاهش یافت. تنها اعراب سنی در شهر باقی ماندند، زیرا اقلیت‌های قومی و مذهبی (کردها، آشوریان، شیعیان) مجبور به ترک شهر شدند.

پس از آزادسازی (۲۰۱۷ به بعد):

• پس از آزادسازی موصل در ژوئیه ۲۰۱۷، بسیاری از آوارگان به شهر بازگشتند. بر اساس تخمین‌ها، جمعیت شهر تا سال ۲۰۲۴ به حدود ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر رسیده است.
• منابع غیررسمی (مانند پست‌های X در ۲۰۲۵) جمعیت کنونی را تا ۴ میلیون نفر تخمین می‌زنند، اما این آمار ممکن است شامل کل منطقه شهری و حومه باشد و نیاز به تأیید دارد.
• جمع‌بندی جمعیت کنونی: با توجه به بازگشت آوارگان و رشد طبیعی جمعیت، جمعیت موصل در سال ۲۰۲۵ احتمالاً بین ۱.۸ تا ۲.۲ میلیون نفر است، اما داده‌های رسمی سرشماری دقیق در دسترس نیست.

۲. ترکیب قومی موصل

موصل شهری با تنوع قومی بالا است که ترکیب جمعیتی آن در طول تاریخ تحت تأثیر عواملی مانند سیاست‌های عرب‌سازی صدام، اشغال داعش، و بازگشت آوارگان تغییر کرده است. ترکیب قومی تقریبی بر اساس منابع:

اعراب موصل:

• اکثریت جمعیت شهر (حدود ۶۰٪ در سال ۲۰۰۸).
• عمدتاً در محلات شهری مانند فیصله، الغزلانی، و المثنی ساکن هستند.
• اعراب سنی اکثریت قاطع اعراب موصل را تشکیل می‌دهند، اما اقلیتی از اعراب شیعه نیز در محله فیصله حضور دارند (حدود ۴۰۰ خانواده در سال‌های اخیر).

کردها موصل:

• حدود ۱۷.۵٪ از جمعیت شهر در سال ۲۰۰۸.
• در محلات شرقی (مانند النور و الغزلانی) و مناطق حومه مانند باشیک حضور دارند.
• پیش از سیاست‌های عرب‌سازی صدام، موصل برای قرن‌ها شهری عمدتاً کردنشین بود.

آشوریان موصل:

• حدود ۱۵٪ از جمعیت در سال ۲۰۰۸.
• عمدتاً مسیحی (نسطوری و کلدانی)، در محلات زینجلی و فیصله ساکن بودند.
• پس از اشغال داعش، بسیاری از آشوریان مهاجرت کردند و تعداد کمی (چند هزار نفر) بازگشته‌اند.

ترکمن‌ها موصل:

• حدود ۷.۵٪ از جمعیت در سال ۲۰۰۸.
• در محلات شرقی و شهرهای حومه مانند تلعفر (با اکثریت ترکمن) ساکن هستند.
• ترکمن‌ها به دو گروه سنی و شیعه تقسیم می‌شوند.

شبک‌ها موصل:

• حدود ۲۵۰,۰۰۰ تا ۳۰۰,۰۰۰ نفر در کل استان نینوا، عمدتاً در روستاها و شهرک‌های اطراف موصل.
• به زبانی نزدیک به کردی صحبت می‌کنند و اکثراً شیعه یا علوی هستند.

سایر اقلیت‌ها:

• یزیدی‌ها: در مناطق حومه (مانند سنجار و باشیک)، با جمعیتی حدود ۱۰۰,۰۰۰ تا ۱۵۰,۰۰۰ نفر در کل استان.
• ارمنی‌ها و سایر گروه‌های کوچک: حضور محدودی در شهر دارند.

تأثیرات تاریخی موصل:

• عرب‌سازی صدام: در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، سیاست‌های حزب بعث بسیاری از کردها، آشوریان، و ترکمن‌ها را از مناطق شهری موصل به حومه یا اقلیم کردستان راند و اعراب سنی را جایگزین کرد.
• اشغال داعش: داعش اقلیت‌های قومی و مذهبی را آواره کرد، که ترکیب جمعیتی را به نفع اعراب سنی تغییر داد.
• بازگشت آوارگان: پس از ۲۰۱۷، بازگشت کردها و ترکمن‌ها تا حدی تنوع قومی را احیا کرده، اما جمعیت آشوریان همچنان کاهش یافته است.

۳. ترکیب مذهبی موصل

موصل به دلیل تنوع مذهبی تاریخی، شهری چندفرهنگی بوده، اما جنگ‌ها و مهاجرت‌ها این تنوع را تحت تأثیر قرار داده‌اند:

مسلمانان سنی موصل:

• اکثریت قاطع جمعیت شهر (حدود ۷۰-۸۰٪).
• اعراب سنی در محلات شهری و ترکمن‌های سنی در تلعفر و مناطق شرقی غالب هستند.
• موصل بزرگ‌ترین شهر سنی‌نشین عراق است و نقش کلیدی در مناطق سنی‌نشین دارد.

مسلمانان شیعه موصل:

• اقلیت کوچک در شهر (حدود ۵-۱۰٪).
• حدود ۴۰۰ خانواده شیعه در محله فیصله ساکن هستند.
• شبک‌های شیعه و ترکمن‌های شیعه در حومه (مانند تلعفر) حضور دارند.
• تشیع در موصل به دوران حمدانیان (قرن ۱۰) و بدرالدین لؤلؤ (قرن ۱۳) بازمی‌گردد.

مسیحیان موصل:

• عمدتاً آشوریان (نسطوری و کلدانی)، حدود ۱۰-۱۵٪ پیش از ۲۰۱۴.
• پس از داعش، جمعیت مسیحیان به چند هزار نفر کاهش یافت.
• کلیساهای تاریخی (مانند التحیرا در زینجلی) نشان‌دهنده حضور دیرینه مسیحیت از قرن دوم میلادی است.

یزیدی‌ها موصل:

• اقلیت مذهبی کرد در حومه (مانند سنجار)، با جمعیتی اندک در شهر.
• پس از حملات داعش در ۲۰۱۴، بسیاری از یزیدی‌ها آواره شدند.

سایر ادیان:

• گروه‌های کوچک مانند مندایی‌ها و یهودیان در گذشته حضور داشتند، اما اکنون عملاً وجود ندارند.

۴. ترکیب سنی جمعیت موصل

ساختار سنی موصل، مانند کل عراق، جوان است و نشان‌دهنده نرخ باروری بالا و رشد سریع جمعیت است:

توزیع سنی (بر اساس تخمین‌های عراق، ۲۰۲۴):

• ۰-۱۴ سال: حدود ۳۸.۱٪ (جمعیت بسیار جوان).
• ۱۵-۲۴ سال: حدود ۲۵.۴٪ (نیروی کار جوان).
• ۲۵-۵۴ سال: حدود ۳۱.۱٪ (نیروی کار اصلی).
• ۵۵-۶۴ سال: حدود ۳.۷٪.
• ۶۵ سال و بالاتر: حدود ۱.۷٪.

میانگین سنی: حدود ۲۱ سال، مشابه میانگین کشوری.

نرخ باروری: حدود ۴.۵ فرزند به ازای هر زن، بالاتر از میانگین جهانی (۲.۴۵).

نرخ رشد جمعیت: حدود ۳٪ در سال، که نشان‌دهنده پتانسیل افزایش سریع جمعیت است.

ویژگی‌ها:

• جمعیت جوان موصل فرصت اقتصادی بزرگی است، اما چالش‌هایی مانند بیکاری و کمبود زیرساخت‌های آموزشی را به همراه دارد.
• مهاجرت گسترده در ۲۰۱۴ و بازگشت آوارگان، توزیع سنی را کمی متعادل‌تر کرده است.

۵. ترکیب زبانی موصل

زبان‌های رایج در موصل منعکس‌کننده تنوع قومی است:

عربی:

• زبان اصلی اکثریت اعراب (حدود ۶۰-۷۰٪).
• لهجه موصلی (شمالی) شبیه لهجه‌های شمال سوریه است.

کردی:

• زبان کردها (حدود ۱۷.۵٪)، با گویش‌های کرمانجی و سورانی.
• در محلات شرقی و حومه مانند باشیک رایج است.

آرامی (کلدانی-آشوری):

• زبان مسیحیان آشوری (حدود ۵-۱۰٪ پیش از ۲۰۱۴).
• پس از مهاجرت آشوریان، استفاده کاهش یافته است.

ترکی آذربایجانی:

• زبان ترکمن‌ها (حدود ۷.۵٪)، به‌ویژه در تلعفر.

شبکی:

• زبانی نزدیک به کردی، توسط شبک‌ها در حومه موصل صحبت می‌شود.

سایر زبان‌ها:

• گویش‌های یزیدی و تعداد محدودی از زبان‌های مهاجران (مانند ارمنی).
• زبان رسمی: عربی و کردی زبان‌های رسمی عراق هستند، اما در موصل عربی غالب است.

۶. تحولات جمعیتی

• جمعیت موصل در قرن گذشته تحت تأثیر عوامل زیر تغییر کرده است:

رشد شهری:

• در سال ۱۹۵۵، جمعیت موصل حدود ۱۰۰,۰۰۰ نفر بود که تا سال ۱۹۸۱ به ۵۰۰,۰۰۰ نفر رسید، به دلیل مهاجرت از روستاها به شهر.
• تا سال ۲۰۰۸، جمعیت به ۱.۶ میلیون نفر افزایش یافت.

عرب‌سازی صدام:

• سیاست‌های حزب بعث در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، کردها و آشوریان را از شهر به حومه راند و اعراب سنی را جایگزین کرد.

اشغال داعش (۲۰۱۴-۲۰۱۷):

• حدود ۵۰۰,۰۰۰ نفر آواره شدند، به‌ویژه اقلیت‌ها (کردها، آشوریان، شیعیان، یزیدی‌ها).
• جمعیت به ۱ میلیون نفر کاهش یافت و ترکیب به نفع اعراب سنی تغییر کرد.

بازسازی و بازگشت:

• پس از آزادسازی در ۲۰۱۷، بازگشت آوارگان (عمدتاً کردها و ترکمن‌ها) تنوع را تا حدی احیا کرد.
• بازگشت آشوریان کند بوده و جمعیت مسیحیان همچنان کم است.

رشد طبیعی:

• نرخ باروری بالا (۴.۵ فرزند به ازای هر زن) و جمعیت جوان، رشد سریع را تضمین می‌کند.

۷. توزیع جمعیتی در محلات موصل

محلات موصل بر اساس قومیت و مذهب توزیع شده‌اند:

شهر قدیم (بخش غربی):

• فیصله: اعراب سنی و حدود ۴۰۰ خانواده شیعه.
• زینجلی: پیش‌تر مرکز آشوریان مسیحی، اکنون عمدتاً اعراب سنی.
• باب‌الطوب: اعراب سنی، مرکز تجاری.

بخش شرقی:

• الغزلانی: اعراب سنی و کردها.
• المثنی: جمعیت مختلط (عرب، کرد) و دانشجویان.
• الشفاء: اعراب و ترکمن‌ها.
• النور: جمعیت مختلط (عرب، کرد، ترکمن).

حومه:

• تلعفر: اکثریت ترکمن (سنی و شیعه).
• باشیک: کردها و یزیدی‌ها.
• سنجار: یزیدی‌ها.

۸. چالش‌ها و مسائل جمعیتی موصل

آوارگی و مهاجرت:

جنگ داعش باعث آوارگی گسترده شد و بازگشت کند اقلیت‌ها (به‌ویژه آشوریان) تنوع را کاهش داده است.

تنش‌های قومی-مذهبی:

اختلافات بین اعراب سنی، کردها، و شیعیان در برخی محلات و حومه (مانند تلعفر) ادامه دارد.

بیکاری و زیرساخت‌ها:

جمعیت جوان نیاز به فرصت‌های شغلی و آموزش دارد، اما زیرساخت‌های تخریب‌شده مانع است.

امنیت:

حضور گروه‌های شبه‌نظامی و رقابت‌های منطقه‌ای (ایران، ترکیه) بر ترکیب جمعیتی تأثیر می‌گذارد.

کمبود داده‌های رسمی:

نبود سرشماری دقیق پس از ۲۰۰۸، تخمین جمعیت را دشوار کرده است.

۹. اهمیت جمعیتی موصل موصل

• استراتژیک: موصل بزرگ‌ترین شهر سنی‌نشین عراق و مرکز اقتصادی شمال است.
• فرهنگی: تنوع قومی و مذهبی، موصل را به نمادی از همزیستی تاریخی تبدیل کرده بود.
• سیاسی: ترکیب جمعیتی موصل بر آینده مناطق سنی‌نشین و روابط با اقلیم کردستان تأثیر دارد.
• اقتصادی: جمعیت جوان و منابع نفتی (مانند عین زاله) پتانسیل رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد.

۱۰. منابع و توصیه‌ها

منابع:

• ویکی‌پدیا (صفحات موصل و عراق، به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی).
• گزارش‌های یونسکو و سازمان ملل درباره بازسازی و آوارگان.
• Al-Monitor و BBC برای تحلیل‌های جمعیتی و سیاسی.
• داده‌های سرشماری عراق (سازمان ملل، ۲۰۲۰-۲۰۲۴).

توصیه‌ها برای پژوهش:

• برای داده‌های دقیق‌تر، به سرشماری‌های رسمی دولت عراق یا گزارش‌های سازمان ملل مراجعه کنید.
• منابع محلی (مانند دانشگاه موصل) اطلاعات به‌روزتری ارائه می‌دهند.

توصیه‌ها برای بازدید یا اقامت:

• محلات شرقی (الغزلانی، الشفاء) به دلیل زیرساخت‌های بهتر برای زندگی مناسب‌ترند.
• به دلیل مسائل امنیتی، هماهنگی با مقامات محلی ضروری است.

۱۱. جمع‌بندی

موصل با جمعیتی حدود ۱.۸ تا ۲.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵، شهری با تنوع قومی و مذهبی بالا است. اعراب (۶۰٪)، کردها (۱۷.۵٪)، آشوریان (۱۵٪ پیش از ۲۰۱۴)، و ترکمن‌ها (۷.۵٪) ترکیب قومی اصلی را تشکیل می‌دهند، در حالی که سنی‌ها (۷۰-۸۰٪)، شیعیان (۵-۱۰٪)، و مسیحیان (اکنون اندک) گروه‌های مذهبی غالب هستند. جمعیت جوان (میانگین سنی ۲۱ سال) و نرخ باروری بالا (۴.۵ فرزند) پتانسیل رشد را نشان می‌دهد، اما چالش‌هایی مانند آوارگی، تنش‌های قومی، و کمبود زیرساخت‌ها باقی است. گرچه موصل بخشی از اقلیم کردستان نیست، پیوندهای تاریخی و حضور کردها آن را به بخشی از هویت فرهنگی شمال عراق تبدیل کرده است. موصل، با وجود زخم‌های جنگ، همچنان شهری کلیدی با آینده‌ای امیدوارکننده است.

کلمات کلیدی:
جمعیت موصل، ساختار جمعیتی موصل، ترکیب قومی موصل، ترکیب مذهبی موصل، اعراب موصل، کردها موصل، آشوریان موصل، ترکمن ها موصل، سنی های موصل، شیعیان موصل، تحولات جمعیتی موصل، آوارگان موصل، بازگشت آوارگان موصل، نرخ باروری موصل، میانگین سنی موصل، زبان های موصل، توزیع جمعیتی محلات موصل، عرب سازی موصل، اشغال داعش موصل، بازسازی موصل، چالش های جمعیتی موصل، اهمیت جمعیتی موصل، اقلیم کردستان و موصل، استان نینوا، شمال عراق، ساختار سنی موصل، رشد جمعیت موصل، مهاجرت موصل، تنوع قومی مذهبی موصل، بافت جمعیتی موصل