اربعیین : بغداد، پایتخت عراق، یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای خاورمیانه و جهان عرب است. این شهر که در مرکز عراق و در امتداد رود دجله قرار دارد، به‌عنوان مرکز سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی این کشور نقش مهمی ایفا می‌کند. در ادامه، اطلاعات جامعی درباره جمعیت و ساختار جمعیتی بغداد ارائه می‌شود که بر اساس داده‌های موجود تا سال ۲۰۲۵ تنظیم شده است.

۱. جمعیت بغداد

• جمعیت تخمینی (۲۰۲۵):بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد (UN World Urbanization Prospects)، جمعیت بغداد در سال ۲۰۲۵ حدود ۸.۱۴ میلیون نفر تخمین زده شده است. این عدد شامل جمعیت شهر بغداد و مناطق حومه‌ای اطراف (تجمع شهری) می‌شود.
• برخی منابع دیگر، مانند Wikipedia، جمعیت بغداد را بین ۷ تا ۸ میلیون نفر ذکر کرده‌اند، که حدود ۲۲٪ از کل جمعیت عراق (۴۶.۱۲ میلیون نفر در ۲۰۲۴) را تشکیل می‌دهد.
• یک پست در شبکه X در سال ۲۰۱۹ جمعیت بغداد را ۸.۳۴ میلیون نفر گزارش کرده بود، که نشان‌دهنده رشد مداوم جمعیت است.
• رشد جمعیت:جمعیت بغداد از سال ۱۹۵۰ (حدود ۵۷۹,۰۰۰ نفر) تا ۲۰۲۵ به‌طور چشمگیری افزایش یافته است، با نرخ رشد سالانه حدود ۲.۷۸٪ در سال ۲۰۲۵.
• این رشد به دلیل مهاجرت از مناطق روستایی به شهری، نرخ بالای زادوولد، و تمرکز امکانات اقتصادی و سیاسی در بغداد است.
• تراکم جمعیتی:بغداد با مساحتی حدود ۶۷۳ کیلومتر مربع، تراکم جمعیتی بالایی دارد. تراکم تخمینی حدود ۱۲,۱۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع است، به‌ویژه در مناطقی مانند الصدر که بسیار متراکم است (نزدیک به ۳ میلیون نفر در کمتر از ۳۰ کیلومتر مربع).

۲. ساختار جمعیتی بغداد

۲.۱. ترکیب قومی و نژادی بغداد

• اکثریت قومی:عرب‌های عراقی (مِزوپوتامیایی): حدود ۷۵-۸۰٪ از جمعیت بغداد را تشکیل می‌دهند. این گروه شامل عرب‌های شیعه و سنی است که از نظر ژنتیکی از دیگر اعراب منطقه (مانند اعراب شبه‌جزیره) متمایزند.
• اقلیت‌های قومی:کردها: حدود ۵-۱۰٪، بیشتر در مناطق شمالی بغداد (مانند الاعظمیه) ساکن‌اند. بسیاری از کردها به دلیل سرکوب در کردستان عراق به بغداد مهاجرت کرده‌اند.
• ترکمن‌ها: حدود ۲-۳٪، عمدتاً در مناطق مرکزی و شمالی.
• آشوری‌ها (کلدانی‌ها): حدود ۱-۲٪، بیشتر مسیحی و در مناطق کرخ و رصافه.
• فارسی‌ها (ایرانی‌ها): تعداد کمی باقی مانده‌اند، پس از اخراج گسترده در دهه ۱۹۷۰ توسط رژیم بعث.
• سایر اقلیت‌ها: شامل مندایی‌ها، یزیدی‌ها، و جوامع کوچک ارمنی و چرکسی.
• جوامع تاریخی:یهودیان بغدادی: در اوایل قرن ۲۰، یهودیان حدود ۲۵-۳۳٪ از جمعیت بغداد (تا ۱۰۰,۰۰۰ نفر) را تشکیل می‌دادند، اما پس از مهاجرت گسترده در دهه ۱۹۴۰، اکنون تعدادشان به کمتر از ۱۰۰ نفر رسیده است.

۲.۲. ترکیب مذهبی بغداد

• اکثریت مذهبی:شیعیان: حدود ۸۲٪ از جمعیت بغداد را تشکیل می‌دهند. از اوایل قرن ۲۱، مهاجرت گسترده شیعیان از جنوب عراق (به‌ویژه در طول جنگ ایران و عراق و پس از ۲۰۰۳) ترکیب مذهبی شهر را به نفع شیعیان تغییر داد.
• سنی‌ها: حدود ۲۳٪ از جمعیت، که عمدتاً در مناطق غربی و شمالی عراق اکثریت دارند، اما در بغداد در اقلیت‌اند (مانند الاعظمیه).
• اقلیت‌های مذهبی:مسیحیان: حدود ۱-۲٪، عمدتاً آشوری و کلدانی، که پس از ۲۰۰۳ به دلیل آزار و اذیت، جمعیت‌شان تا ۵۰٪ کاهش یافته است (از ۱.۵ میلیون در ۱۹۹۱ به حدود ۵۰۰,۰۰۰ در کل عراق).
• مندایی‌ها و یزیدی‌ها: جوامع کوچک، بیشتر در حاشیه شهر.
• ازدواج‌های مختلط:حدود ۲۰٪ از جمعیت بغداد در سال ۲۰۰۳ نتیجه ازدواج‌های شیعه-سنی بودند (ملقب به «سوشی»)، که نشان‌دهنده تنوع فرهنگی شهر است.

۲.۳. ساختار سنی بغداد

جمعیت جوان:بغداد، مانند کل عراق، جمعیتی جوان دارد. حدود ۳۵.۲٪ از جمعیت زیر ۱۴ سال و دو سوم زیر ۳۰ سال هستند.

میانگین سنی در بغداد حدود ۲۰.۸ سال است، که آن را به یکی از جوان‌ترین جوامع منطقه تبدیل می‌کند.

• گروه‌های سنی:۰-۱۴ سال: ۳۵.۲۴٪
• ۱۵-۲۹ سال: حدود ۲۸٪ (بزرگ‌ترین گروه سنی، با بیش از ۲۰ میلیون نفر در کل عراق).
• ۳۰-۶۴ سال: حدود ۳۵٪
• ۶۵ سال و بالاتر: کمتر از ۷٪، به دلیل امید به زندگی پایین‌تر.

1. وابستگی سنی:نسبت وابستگی کودک: ۶۴.۶٪ (جمعیت زیر ۱۵ سال نسبت به نیروی کار).
2. نسبت وابستگی سالمند: ۵.۲٪ (جمعیت بالای ۶۵ سال).
3. نسبت وابستگی کل: بیش از ۵۰٪، که فشار زیادی بر نیروی کار وارد می‌کند.

۲.۴. نسبت جنسیتی بغداد

• نسبت جنسیتی:نسبت مرد به زن تقریباً برابر است، با ۱۰۱ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن (بر اساس سرشماری ۲۰۲۴).
• میانگین سنی مردان ۲۱.۰۶ سال و زنان ۲۲.۱۷ سال است.
• امید به زندگی:کل: ۷۴.۹ سال
• مردان: ۷۳ سال
• زنان: ۷۶ سال
• امید به زندگی سالم (HALE) حدود ۷۰.۶ سال است.

۲.۵. توزیع جغرافیایی بغداد

• تقسیمات شهری:بغداد به دو بخش اصلی کرخ (غرب دجله) و رصافه (شرق دجله) تقسیم می‌شود، که شامل ۹ ناحیه اصلی است: آدمیه (الاعظمیه)، کرخ، کراده، کاظمین، منصور، مدینه‌الصدر، رشید، رصافه، و نُه نیسان (بغداد جدید).
• خارج از شهر، مناطق دیگری مانند المدائن، تاجی، طرمیه، محمودیه، و ابوغریب جزو استانداری بغداد هستند.
• مناطق پرجمعیت:مدینه‌الصدر: پرجمعیت‌ترین محله با حدود ۳ میلیون نفر، عمدتاً شیعه‌نشین و با تراکم بالا.
• کرخ و رصافه: مراکز تجاری و حکومتی با جمعیت متراکم (هر کدام حدود ۱.۲-۱.۵ میلیون نفر).
• المنصور: محله‌ای مرفه با جمعیت کمتر (حدود ۵۰۰,۰۰۰ نفر).
• مهاجرت داخلی:بغداد میزبان ۵۷۷,۲۳۰ نفر آواره داخلی (IDP) تا سال ۲۰۱۶ بوده است، عمدتاً از استان‌های انبار و نینوا.
• مهاجرت شیعیان از جنوب و کردها از شمال به بغداد از دهه ۱۹۸۰ افزایش یافته است.

۳. ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی

• شهرنشینی:حدود ۷۲.۴٪ از جمعیت عراق در مناطق شهری زندگی می‌کنند، و بغداد به‌عنوان مرکز اصلی شهرنشینی، حدود ۴۰٪ از تولید ناخالص داخلی عراق را تأمین می‌کند.
• از دهه ۱۹۳۰، مهاجرت روستایی به شهری در بغداد افزایش یافته، به‌ویژه پس از جنگ ۲۰۰۳.
• سطح سواد:نرخ سواد در بغداد بالاتر از میانگین کشوری است. حدود ۷۹.۷۵٪ از بزرگسالان (۱۵ سال به بالا) باسوادند، با نرخ بالاتر برای مردان (۸۵.۶۶٪) نسبت به زنان.
• اقتصاد و اشتغال:بغداد مرکز اصلی تولید، مالی، و تجارت عراق است. دولت بزرگ‌ترین کارفرمای شهر است، و صدها هزار نفر در خدمات دولتی، آموزش، و شرکت‌های دولتی مشغول‌اند.
• نرخ بیکاری در مناطق فقیرتر مانند الصدر بالاست، به‌ویژه در میان جوانان.
• سکونت‌گاه‌های غیررسمی:بیش از ۳۶۰ سکونت‌گاه غیررسمی در بغداد وجود دارد (تا سال ۲۰۱۳)، که حدود ۷.۷٪ از محلات شهر را تشکیل می‌دهند. این مناطق عمدتاً میزبان آوارگان داخلی و مهاجران اقتصادی‌اند که به دلیل فقر به خدمات آب، برق، و بهداشت دسترسی محدودی دارند.

۴. چالش‌های جمعیتی

• رشد سریع جمعیت:نرخ رشد سالانه ۲.۵۵٪ در عراق و نرخ باروری بالا (حدود ۳.۵ فرزند به ازای هر زن) فشار زیادی بر زیرساخت‌های بغداد وارد کرده است.
• در الصدر، نرخ ازدواج زودهنگام (۱۰٪ زیر ۱۸ سال) و چند همسری (۲۰٪) به افزایش جمعیت دامن زده است.
• مشکلات زیرساختی:تراکم بالای جمعیت در مناطقی مانند الصدر باعث کمبود آب، مشکلات فاضلاب، و قطعی برق شده است.
• تحریم‌های سازمان ملل (۱۹۹۰-۲۰۰۳) و جنگ‌ها (۲۰۰۳-۲۰۱۱) زیرساخت‌های شهر را تضعیف کرده‌اند.
• مهاجرت و آوارگی:بغداد میزبان تعداد زیادی آواره داخلی و پناهجویان سوری (حدود ۲۴۵,۰۰۰ نفر تا ۲۰۱۶) است.
• مهاجرت گسترده شیعیان پس از ۲۰۰۳ ترکیب مذهبی شهر را تغییر داده و تنش‌های فرقه‌ای را افزایش داده است.
• امنیت:اگرچه حملات داعش پس از ۲۰۱۸ کاهش یافته، اما بغداد همچنان شاهد حوادث امنیتی پراکنده است (حدود ۰.۶ حادثه در هفته در ۲۰۱۹-۲۰۲۰)، که تأثیر منفی بر کیفیت زندگی دارد.

۵. نتیجه‌گیری

بغداد با جمعیتی حدود ۸.۱۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۵، شهری جوان، متنوع، و در حال رشد است. اکثریت جمعیت آن را عرب‌های شیعه تشکیل می‌دهند، با اقلیت‌های سنی، کرد، و مسیحی که به تنوع فرهنگی شهر افزوده‌اند. رشد سریع جمعیت، مهاجرت داخلی، و تمرکز امکانات اقتصادی در بغداد، این شهر را به مرکز اصلی عراق تبدیل کرده، اما چالش‌هایی مانند تراکم بالا، کمبود زیرساخت، و مسائل امنیتی همچنان باقی است. با بهبود زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری در بخش‌های آموزش و اشتغال، بغداد می‌تواند پتانسیل خود را به‌عنوان یک کلان‌شهر مدرن و پویا به‌طور کامل محقق کند.

کلمات کلیدی جمعیت بغداد

جمعیت بغداد، ساختار جمعیتی بغداد، آمار جمعیتی بغداد، رشد جمعیت بغداد، تراکم جمعیتی بغداد، ترکیب قومی بغداد، ترکیب مذهبی بغداد، ساختار سنی بغداد، نسبت جنسیتی بغداد، توزیع جغرافیایی بغداد، مهاجرت به بغداد، آوارگان داخلی بغداد، شهرنشینی در بغداد، سطح سواد بغداد، اقتصاد بغداد، اشتغال در بغداد، سکونتگاه های غیررسمی بغداد، چالش های جمعیتی بغداد، نرخ باروری بغداد، امید به زندگی بغداد، شیعیان بغداد، سنی های بغداد، کردها در بغداد، مسیحیان بغداد، مدینه الصدر، کرخ، رصافه، المنصور، آمار ۲۰۲۵ بغدا