اربعینی : اربیل (به کردی: هه‌ولیر، Hawler)، پایتخت اقلیم کردستان عراق، یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان با قدمتی بیش از ۸۰۰۰ سال است. این شهر، مرکز سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی اقلیم کردستان و چهارمین شهر بزرگ عراق پس از بغداد، بصره، و موصل محسوب می‌شود. اربیل با جمعیتی متنوع از اقوام کرد، ترکمن، عرب، و آشوری، و مذاهب مختلف (اسلام سنی و شیعه، مسیحیت، و اقلیت‌های دیگر)، نمونه‌ای از هم‌زیستی فرهنگی و مذهبی است. این راهنما به بررسی جزئیات جمعیت، ساختار جمعیتی، و روندهای دموگرافیک شهر اربیل پرداخته و اطلاعات کاربردی برای پژوهشگران، گردشگران، و علاقه‌مندان ارائه می‌دهد.

جمعیت کل شهر اربیل

آمار: بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد (World Urbanization Prospects, 2024 Revision)، جمعیت کلان‌شهر اربیل در سال ۲۰۲۵ حدود ۹۴۱,۰۰۰ نفر است. این رقم شامل جمعیت شهر و مناطق حومه‌ای مجاور (کلان‌شهر اربیل) می‌شود. رشد جمعیت: نرخ رشد سالانه جمعیت اربیل در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۵۱٪ گزارش شده است که از ۹۱۸,۰۰۰ نفر در سال ۲۰۲۴ به ۹۴۱,۰۰۰ نفر در ۲۰۲۵ رسیده است. این نرخ رشد بالاتر از میانگین اقلیم کردستان (۲.۱٪) و مشابه میانگین عراق (۲.۵٪) است. مقایسه تاریخی: در سال ۱۹۵۰، جمعیت اربیل تنها ۳۰,۰۳۹ نفر بود که نشان‌دهنده رشد چشمگیر در ۷۵ سال گذشته به دلیل مهاجرت، توسعه اقتصادی، و شهرنشینی است.

اهمیت جمعیتی:

اربیل به‌عنوان مرکز اقتصادی و سیاسی اقلیم کردستان، مقصد اصلی مهاجران داخلی (از مناطق روستایی کردستان و دیگر شهرهای عراق) و خارجی (پناهندگان سوری و مهاجران عرب) است. افزایش جمعیت این شهر از دهه ۱۹۹۰ به بعد، با خودمختاری اقلیم کردستان و ثبات نسبی آن در مقایسه با دیگر مناطق عراق، شتاب گرفته است. این شهر با حدود ۸۰ تا ۱۵۰ محله (از ۷۰ محله در سال ۲۰۰۳ به حدود ۱۵۰ محله در ۲۰۲۰)، شاهد گسترش سریع شهری بوده است.

تاریخچه جمعیتی:

• قرن ۲۰: تا اوایل قرن بیستم، اربیل شهری کوچک با جمعیتی عمدتاً کرد و متمرکز در اطراف ارگ (قلات) بود. در دهه ۱۹۳۰، حدود ۷۰ روستا اطراف شهر را احاطه کرده بودند.
• پس از ۱۹۹۱: خودمختاری اقلیم کردستان و ثبات نسبی، مهاجرت گسترده از مناطق روستایی و دیگر شهرهای عراق را به اربیل جذب کرد.
• پس از ۲۰۰۳: با حمله آمریکا به عراق و امنیت نسبی اربیل، این شهر مقصد پناهندگان و سرمایه‌گذاری‌های خارجی شد، که به رشد جمعیت و توسعه زیرساخت‌ها منجر گردید.

ویژگی‌های جمعیتی:

• تراکم جمعیت: تراکم جمعیت در مناطق مرکزی (مانند قلات و بازار) بالاست، اما مناطق حومه‌ای (مانند عنکاوه و جاده موصل) به دلیل پروژه‌های مسکن جدید، تراکم کمتری دارند. تراکم کلان‌شهر اربیل حدود ۲۸۰ نفر بر کیلومتر مربع است (مشابه میانگین عراق).
• محلات کلیدی: محلات تاریخی مانند قلات، خانقاه، و تعجیل، و محلات مدرن مانند عنکاوه، منصور، و عایشه، میزبان جمعیت‌های متنوع هستند. محله عنکاوه عمدتاً مسیحی‌نشین و محله عرب میزبان شیعیان است.
• مهاجرت: اربیل میزبان حدود ۳۰۰,۰۰۰ ترکمن، پناهندگان سوری، و مهاجران عرب است. همچنین، پس از ۲۰۰۳، بسیاری از اعراب و مسیحیان از مناطق ناامن عراق به اربیل مهاجرت کردند.

نکات کلیدی:

• منابع آماری: به دلیل نبود سرشماری رسمی در عراق و اقلیم کردستان از سال ۱۹۸۷، آمارها بر اساس برآوردهای سازمان ملل، دفتر آمار اقلیم کردستان (KRSO)، و منابع محلی مانند Rudaw است.
• چالش‌های آماری: فقدان سرشماری دقیق، محاسبه نرخ‌های جمعیتی (مانند بروز بیماری‌ها یا توزیع محله‌ای) را دشوار کرده است.
• کاربردها: اطلاعات جمعیتی اربیل برای برنامه‌ریزی شهری، تخصیص بودجه فدرال، و توسعه زیرساخت‌ها (مانند مسکن و آموزش) حیاتی است. کاهش نرخ رشد جمعیت اقلیم کردستان نسبت به عراق ممکن است بر سهم بودجه فدرال تأثیر بگذارد.

ساختار سنی و جنسیتی اربیل

ساختار سنی

• توزیع سنی: جمعیت اربیل، مانند کل عراق، جوان است و دارای ساختار هرمی جمعیتی «گسترده» (Expansive) است، با پایه وسیع (نرخ تولد بالا) و قله باریک (امید به زندگی پایین‌تر).
• میانگین سنی: میانگین سنی در اربیل حدود ۲۰.۸ سال (مشابه میانگین عراق) است.

گروه‌های سنی:

• ۰–۱۴ سال: حدود ۴۰٪ از جمعیت، نشان‌دهنده نرخ تولد بالا.
• ۱۵–۶۴ سال: حدود ۵۷٪، نیروی کار فعال.
• ۶۵ سال و بالاتر: حدود ۳٪، به دلیل امید به زندگی پایین‌تر.

تمرکز سنی: بالاترین تمرکز جمعیت در گروه‌های سنی ۱۸ و ۱۹ سال و پایین‌ترین در گروه‌های ۷۳ و ۷۴ سال است.

ساختار جنسیتی

نسبت جنسیتی: نسبت مرد به زن در اربیل تقریباً برابر و حدود ۱.۰۱:۱ است.

میانگین سنی جنسیتی:

• مردان: ۲۱.۰۶ سال
• زنان: ۲۲.۱۷ سال

تفاوت‌های جنسیتی: زنان به‌طور متوسط عمر طولانی‌تری دارند، اما مشارکت اقتصادی آن‌ها به دلیل فرهنگ سنتی کمتر است.

ساختار قومیتی و مذهبی اربیل

ساختار قومیتی

• ترکیب قومی: اربیل شهری چندقومی است که تنوع آن بازتاب‌دهنده تاریخ طولانی و موقعیت تجاری آن است.
• کردها: اکثریت (حدود ۷۰–۸۰٪)، عمدتاً در محلات مرکزی و حومه.
• ترکمن‌ها: حدود ۳۰۰,۰۰۰ نفر (تقریباً ۲۰٪)، متمرکز در محلات تاجی، ماریکه، و سه‌تاک، اطراف ارگ.
• عرب‌ها: حدود ۵–۱۰٪، عمدتاً مهاجران از مناطق مرکزی و جنوبی عراق، متمرکز در محله عرب.
• آشوری‌ها و کلدانی‌ها: حدود ۲–۵٪، عمدتاً در محله عنکاوه.
• اقلیت‌های دیگر: شامل یزیدی‌ها، کاکائی‌ها، و تعداد کمی چچنی (حدود ۲,۵۰۰ نفر).

ساختار مذهبی

ترکیب مذهبی: اربیل نمونه‌ای از تنوع مذهبی است.

• اسلام: حدود ۹۵٪ از جمعیت.
• سنی: حدود ۸۰٪ (اکثریت کردها و ترکمن‌ها).
• شیعه: حدود ۱۵٪ (عمدتاً اعراب و برخی کردها)، متمرکز در محله عرب.
• مسیحیت: حدود ۵٪، عمدتاً آشوری‌ها و کلدانی‌ها در عنکاوه. مسیحیان اربیل از نوادگان آشوریان پیش از اعراب هستند و جامعه‌ای با قدمت ۲۰۰۰ سال دارند.
• اقلیت‌های دیگر: یزیدی‌ها و کاکائی‌ها در حومه شهر حضور دارند.

اهمیت قومیتی و مذهبی:

• هم‌زیستی: اربیل به دلیل ثبات نسبی، نمونه‌ای از هم‌زیستی مسالمت‌آمیز اقوام و مذاهب است. محله عنکاوه با ۴۰ کلیسا، مرکز مسیحیان، و محله عرب با مساجد شیعی، نشان‌دهنده این تنوع است.
• فرهنگ و زبان: کردی زبان اصلی است، اما عربی، ترکمنی، و سریانی نیز در محله‌های خاص رواج دارند. تنوع زبانی و قومیتی، اربیل را به مرکزی برای تجارت و تبادل فرهنگی تبدیل کرده است.
• چالش‌ها: مهاجرت گسترده اعراب و پناهندگان سوری، گاهی تنش‌های قومیتی را افزایش داده، اما سیاست‌های دولت اقلیم کردستان (KRG) بر هم‌زیستی تأکید دارد.

تاریخچه قومیتی و مذهبی اربیل:

• پیش از اسلام: اربیل (اربا-ایلو) مرکز معابد میان‌رودان و سپس مسیحیت بود.
• پس از اسلام: با ورود اعراب در قرن ۷، اسلام غالب شد، اما مسیحیان و اقلیت‌ها باقی ماندند.
• دوره عثمانی: ترکمن‌ها به‌عنوان گروهی مهم در اربیل ساکن شدند.
• قرن ۲۰: مهاجرت کردها از روستاها و خروج یهودیان (که تا ۱۹۴۰ حدود ۱۵۰,۰۰۰ نفر بودند) ترکیب قومیتی را تغییر داد.

روندهای جمعیتی اربیل

• شهرنشینی: حدود ۷۲.۳۹٪ از جمعیت اربیل در مناطق شهری زندگی می‌کنند (مشابه میانگین عراق). این رقم از ۵۷٪ در سال ۱۹۶۰ به دلیل مهاجرت روستایی–شهری افزایش یافته است.
• کاهش نرخ رشد: نرخ رشد جمعیت اقلیم کردستان (۲.۱٪) کمتر از میانگین عراق (۲.۵٪) است و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۴۰ کاهش یابد.
• پروژه‌های مسکن: بین سال‌های ۲۰۰۸–۲۰۱۸، ده‌ها پروژه مسکن در اربیل اجرا شد که به افزایش جمعیت در مناطق حومه‌ای منجر گردید.
• مهاجرت: اربیل میزبان پناهندگان سوری، مهاجران عرب، و مسیحیان آواره از مناطق ناامن عراق است. این مهاجرت‌ها ترکیب قومیتی و مذهبی را متنوع‌تر کرده است.

چالش‌های جمعیتی:

• کمبود مسکن: تقاضای بالا برای مسکن چندطبقه و ویلایی، عرضه را تحت فشار قرار داده است.
• فشار بر زیرساخت‌ها: جمعیت جوان و نرخ بالای زادوولد، نیاز به مدارس، بیمارستان‌ها، و اشتغال را افزایش داده است. مدارس دولتی اربیل اغلب شلوغ‌اند و برخی دانش‌آموزان تنها ۳ ساعت در روز تحصیل می‌کنند.
• فقدان سرشماری: نبود سرشماری رسمی از ۱۹۸۷، برنامه‌ریزی شهری و تخصیص منابع را دشوار کرده است.
• پیامدهای زیست‌محیطی: رشد جمعیت و گسترش شهری، فشار بر منابع آب و محیط زیست اربیل را افزایش داده است.

توسعه و آینده:

• سرمایه‌گذاری KRG: دولت اقلیم کردستان در حال توسعه زیرساخت‌ها (مانند دانشگاه‌ها و بیمارستان‌ها) برای پاسخ به رشد جمعیت است.
• گردشگری و اقتصاد: جمعیت متنوع و ثبات نسبی، اربیل را به مقصدی برای گردشگری مذهبی و تجاری تبدیل کرده است.
• یونسکو: ثبت ارگ اربیل به‌عنوان میراث جهانی در ۲۰۱۴، توجه جهانی را به این شهر جلب کرده و گردشگری را تقویت کرده است.

نتیجه‌گیری

اربیل با جمعیتی حدود ۹۴۱,۰۰۰ نفر در سال ۲۰۲۵، یکی از پویاترین شهرهای عراق و مرکز فرهنگی و اقتصادی اقلیم کردستان است. ساختار جمعیتی جوان، متنوع، و رو به رشد این شهر، فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای توسعه ایجاد کرده است. تنوع قومیتی و مذهبی، همراه با ثبات نسبی، اربیل را به مقصدی جذاب برای پژوهشگران، گردشگران، و سرمایه‌گذاران تبدیل کرده است. با ادامه سرمایه‌گذاری‌های دولت اقلیم کردستان و توجه جهانی (مانند ثبت یونسکو)، اربیل در مسیر تبدیل شدن به یک کلان‌شهر مدرن با حفظ هویت تاریخی خود قرار دارد.

منابع:

• UN World Urbanization Prospects (2024 Revision).
• Kurdistan Region Statistics Office (KRSO).
• Rudaw (2021).
• Worldometer (2025).
• Wikipedia (Erbil, Erbil Governorate).
• Britannica (2025).

کلمات کلیدی اربیل

جمعیت اربیل، ساختار جمعیتی اربیل، آمار جمعیت اربیل، رشد جمعیت اربیل، تراکم جمعیت اربیل، اقوام اربیل، مذاهب اربیل، ساختار سنی اربیل، ساختار جنسیتی اربیل، مهاجرت به اربیل، شهرنشینی اربیل، پناهندگان اربیل، ترکمن‌های اربیل، آشوری‌های اربیل، کردهای اربیل، شیعیان اربیل، سنی‌های اربیل، میانگین سنی اربیل، نرخ رشد جمعیت اربیل، تاریخچه جمعیتی اربیل، چالش‌های جمعیتی اربیل، پیش‌بینی جمعیت اربیل، دفتر آمار اربیل، پژوهش جمعیت اربیل، منابع جمعیتی اربیل، تنوع قومی اربیل، تنوع مذهبی اربیل، ساختار هرمی جمعیت اربیل، کلان‌شهر اربیل