وب سایت اربعینی : موصل، دومین شهر بزرگ عراق و مرکز استان نینوا، در کرانه شرقی رود دجله واقع شده و یکی از مراکز تاریخی و فرهنگی بین‌النهرین است. این شهر با قدمتی چند هزارساله، میزبان تمدن‌های آشوری، ساسانی، اموی، عباسی، و عثمانی بوده و بناهای تاریخی متعددی را در خود جای داده است. گرچه موصل به اماکن مذهبی (مانند مسجد جامع النوری) و موقعیت جغرافیایی (نزدیکی به نینوا) شهرت دارد، اماکن تاریخی غیرمذهبی آن، از جمله قلعه‌ها، موزه‌ها، بازارها، و محلات قدیمی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. بسیاری از این بناها در جریان اشغال داعش (۲۰۱۴-۲۰۱۷) آسیب دیدند، اما بازسازی با حمایت یونسکو، دولت عراق، و جوامع محلی ادامه دارد. این راهنما به معرفی جامع اماکن تاریخی و گردشگری غیرمذهبی و غیرتفریحی موصل، با آدرس‌های دقیق در فرمت «آدرس [نام مکان]:» می‌پردازد. اطلاعات تا ۹ می ۲۰۲۵ تنظیم شده است.

 قلعه‌ها و بناهای نظامی موصل

۱. قلعه موصل (قلعه باشطابیه)

آدرس قلعه موصل (قلعه باشطابیه): شهر قدیم، بر فراز تپه‌ای مشرف به رود دجله، نزدیک محله فیصله، موصل.

ویژگی‌ها:

• قدمت از دوره آشوری (قرن ۷ ق.م) تا عثمانی (قرن ۱۹).
• ساخته‌شده در قرن ۶ هجری، با دو دروازه: «باب السر» و «باب القلعه».
• معماری سنگی با برج‌های دفاعی و دیوارهای مستحکم.
• مشرف به رود دجله، نقش کلیدی در دفاع از شهر داشت.

اهمیت:

• نماد قدرت نظامی موصل در طول تاریخ.
• جاذبه‌ای برای علاقه‌مندان به تاریخ نظامی و معماری باستانی.

وضعیت کنونی:

• بخش‌هایی در جنگ و توسط داعش تخریب شد.
• بازسازی محدود انجام شده، اما همچنان پابرجاست.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۷ دقیقه‌ای از محله فیصله.
• تاکسی (۳,۰۰۰-۵,۰۰۰ دینار) با گفتن “قلعه باشطابیه”.

نکات بازدید:

• بازدید صبح به دلیل نور مناسب توصیه می‌شود.
• هماهنگی با مقامات محلی به دلیل مسائل امنیتی.
• عکاسی با احترام مجاز است.

 

۲. قلعه تلعفر

آدرس قلعه تلعفر: شهر تلعفر، ۶۰ کیلومتری غرب موصل.

• ویژگی‌ها:
• قدمت به دوره‌های پیش از اسلام و اسلامی (ساسانی و عثمانی).
• معماری سنگی با برج‌ها و دیوارهای دفاعی.
• مرکز نظامی و حکومتی ترکمن‌های منطقه.

اهمیت:

• نشان‌دهنده تاریخ نظامی و فرهنگی ترکمن‌های عراق.
• جاذبه‌ای برای مطالعه تاریخ منطقه.

وضعیت کنونی:

• در نبرد علیه داعش آسیب دید.
• بازسازی محدود توسط دولت عراق در جریان است.

دسترسی:

• تاکسی یا خودرو شخصی (۱ ساعت، ۱۲,۰۰۰-۱۵,۰۰۰ دینار) از موصل.

نکات بازدید:

• هماهنگی با مقامات تلعفر الزامی.
• پوشش مناسب و احتیاط در مناطق نظامی.

 

۳. دیوارهای باستانی شهر موصل

آدرس دیوارهای باستانی شهر موصل: اطراف شهر قدیم، نزدیک محلات باب سنجار و فیصله، موصل.

ویژگی‌ها:

• حصار دفاعی ۱۲ کیلومتری از قرون وسطی (دوره عباسی).
• شامل دروازه‌های تاریخی مانند «العمادی»، «الجصاصین»، و «ادد».
• ساخته‌شده از سنگ و آجر با برج‌های نگهبانی.

اهمیت:

• بخشی از سیستم دفاعی موصل در برابر تهاجمات.
• بازتاب معماری نظامی اسلامی.

وضعیت کنونی:

• بخش‌هایی توسط داعش و جنگ تخریب شد.
• بازسازی توسط یونسکو و دولت عراق ادامه دارد.

دسترسی:

• پیاده‌روی از باب سنجار یا فیصله (۵-۱۰ دقیقه).
• تاکسی (۳,۰۰۰ دینار) با گفتن “أسوار الموصل”.

نکات بازدید:

• بازدید رایگان، اما برخی بخش‌ها به دلیل بازسازی محدود هستند.
• عکاسی مجاز است.

 

محلات و بافت تاریخی موصل قدیم

۱. محله الفاروق

آدرس محله الفاروق: شهر قدیم، نزدیک پل قدیم، موصل.

ویژگی‌ها:

• یکی از قدیمی‌ترین محلات موصل با خانه‌های حیاط‌دار.
• معماری موصلی با مصالح محلی (سنگ و آجر) و چوب‌های منبت‌کاری‌شده.
• کوچه‌های باریک و بازارهای کوچک محلی.

اهمیت:

• بازتاب فرهنگ و سبک زندگی سنتی موصل.
• جاذبه‌ای برای عکاسی و مطالعه معماری محلی.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده در جنگ، اما برخی خانه‌ها بازسازی شده‌اند.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از پل قدیم.
• تاکسی (۲,۰۰۰-۳,۰۰۰ دینار) با گفتن “حی الفاروق”.

نکات بازدید:

• احترام به حریم خصوصی ساکنان.
• بازدید صبح یا عصر به دلیل خنکی.

 

۲. محله المشاهده

آدرس محله المشاهده: شهر قدیم، نزدیک محله باب‌الطوب، موصل.

ویژگی‌ها:

• خانه‌های تاریخی با حیاط‌های مرکزی و پنجره‌های مشبک چوبی.
• کوچه‌های باریک با طاق‌های سنگی.

اهمیت:

• بخشی از بافت تاریخی موصل قدیم.
• نمایشگر معماری سنتی منطقه.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده، اما بازسازی جزئی انجام شده.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۳ دقیقه‌ای از باب‌الطوب.
• تاکسی (۲,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• احتیاط در کوچه‌های باریک.
• عکاسی با احترام به ساکنان.

 

۳. محله باب سنجار

آدرس محله باب سنجار: شهر قدیم، نزدیک دروازه تاریخی باب سنجار، موصل.

• ویژگی‌ها:
• یکی از محلات تاریخی با خانه‌های سنگی و چوبی.
• بازارهای کوچک و کارگاه‌های صنایع دستی.
• اهمیت:
• مرکز تجارت و فرهنگ در گذشته.
• جاذبه‌ای برای تجربه زندگی محلی.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده در جنگ، بازسازی محدود.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از بازار سرای.
• تاکسی (۳,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• بهترین زمان بازدید صبح زود.

 

۴. محله النجارین

آدرس محله النجارین: شهر قدیم، نزدیک بازار سرای، موصل.

ویژگی‌ها:

• معروف به کارگاه‌های نجاری و منبت‌کاری.
• خانه‌های تاریخی با تزئینات چوبی پیچیده.

اهمیت:

• نمایشگر هنر و صنایع دستی موصل.

وضعیت کنونی:

• برخی خانه‌ها تخریب شده، اما بازسازی در جریان است.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۳ دقیقه‌ای از بازار سرای.
• تاکسی (۲,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

بازدید از کارگاه‌های نجاری با هماهنگی.

 

۵. محله العرسان

آدرس محله العرسان: شهر قدیم، نزدیک محله فیصله، موصل.

ویژگی‌ها:

• خانه‌های سنتی با حیاط‌های بزرگ و تزئینات محلی.
• کوچه‌های باریک با معماری موصلی.

اهمیت:

• بخشی از هویت تاریخی موصل قدیم.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده، بازسازی جزئی.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از فیصله.
• تاکسی (۳,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• احترام به حریم ساکنان.

 

۶. محله الشفاء

آدرس محله الشفاء: شرق موصل، نزدیک محله النور، موصل.

ویژگی‌ها:

• ترکیبی از خانه‌های تاریخی و مدرن.
• معروف به حضور ترکمن‌ها و معماری مختلط.

اهمیت:

• بازتاب تنوع قومی و فرهنگی موصل.

وضعیت کنونی:

• کمتر آسیب دیده، فعال و قابل بازدید.

دسترسی:

• تاکسی (۴,۰۰۰-۵,۰۰۰ دینار) از مرکز شهر.

نکات بازدید:

• تجربه فرهنگ ترکمنی در بازدید.

 

 خانه‌ها و قصرهای تاریخی موصل

۱. خانه التراث الموصلیه (خانه میراث موصل)

آدرس خانه التراث الموصلیه: شهر قدیم، محله باب‌الطوب، موصل.

• ویژگی‌ها:
• خانه‌ای قدیمی تبدیل‌شده به موزه مردم‌شناسی.
• معماری موصلی با حیاط مرکزی، پنجره‌های مشبک، و تزئینات چوبی.
• نمایش اشیای سنتی، لباس‌ها، و ابزار زندگی موصلی.

اهمیت:

• بازتاب فرهنگ و سبک زندگی سنتی موصل.
• جاذبه‌ای برای مطالعه مردم‌شناسی.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده در جنگ، بازسازی جزئی انجام شده.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۳ دقیقه‌ای از بازار سرای.
• تاکسی (۲,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• بازدید با هماهنگی مقامات محلی.
• عکاسی داخلی با اجازه.

 

۲. قصر والی موصل (قصر نورالدین)

آدرس قصر والی موصل (قصر نورالدین): شهر قدیم، نزدیک پل قدیم، موصل.

ویژگی‌ها:

• ساخته‌شده در دوره عثمانی (قرن ۱۸).
• معماری عثمانی با حیاط بزرگ، ستون‌های سنگی، و تزئینات کاشی‌کاری.
• محل اقامت والیان عثمانی موصل.

اهمیت:

• نماد قدرت حکومتی در دوره عثمانی.
• جاذبه‌ای برای مطالعه تاریخ سیاسی موصل.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده توسط داعش، بازسازی محدود.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از پل قدیم.
• تاکسی (۳,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• بازدید محدود به دلیل بازسازی.

 

۳. قصر ابن العلقمی

آدرس قصر ابن العلقمی: شهر قدیم، نزدیک محله فیصله، موصل.

ویژگی‌ها:

• منسوب به وزیر عباسی (قرن ۱۳).
• معماری اسلامی با حیاط مرکزی و تزئینات گچ‌بری.

اهمیت:

• بخشی از تاریخ عباسی موصل.
• جاذبه‌ای برای علاقه‌مندان به تاریخ اسلامی.

وضعیت کنونی:

• بخش‌هایی تخریب شده، بازسازی جزئی.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از فیصله.
• تاکسی (۳,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

بازدید با هماهنگی مقامات

 

موزه‌ها و سایت‌های باستانی موصل

۱. موزه موصل (متحف الموصل)

آدرس موزه موصل: شهر قدیم، نزدیک محله فیصله، شرق رود دجله، موصل.

ویژگی‌ها:

• تأسیس در ۱۹۵۲، دومین موزه بزرگ عراق.
• شامل چهار سالن با آثار آشوری، اکدی، اسلامی، و نسخ خطی.
• تندیس‌های گاو بالدار، کتیبه‌های میخی، و آثار ۲۶۰۰ ساله.

اهمیت:

• نمایشگر تمدن‌های بین‌النهرین و تاریخ موصل.
• جاذبه‌ای برای باستان‌شناسان و گردشگران.

وضعیت کنونی:

• در ۲۰۰۳ غارت و در ۲۰۱۵ توسط داعش تخریب شد.
• بازسازی توسط یونسکو و فرانسه تا ۲۰۲۵ ادامه دارد.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از فیصله.
• تاکسی (۳,۰۰۰-۵,۰۰۰ دینار) با گفتن “متحف الموصل”.

نکات بازدید:

بازدید محدود، هماهنگی با موزه الزامی.

عکاسی با اجازه.

 

۲. شهر باستانی نینوا

آدرس شهر باستانی نینوا: کرانه غربی رود دجله، شمال شرق موصل، نزدیک تپه‌های کویونجیک و نبی یونس.

ویژگی‌ها:

• پایتخت امپراتوری آشوری (۷۰۵-۶۱۲ ق.م).
• شامل کاخ سناخریب، دروازه نرگال، و دیوارهای ۱۲ کیلومتری.
• کتابخانه آشوربانیپال با ۳۰,۰۰۰ لوح گلی (شامل حماسه گیلگمش).

اهمیت:

• میراث جهانی یونسکو (۲۰۱۵).
• نماد شکوه تمدن آشوری.

وضعیت کنونی:

• تخریب توسط داعش، بازسازی توسط یونسکو ادامه دارد.

دسترسی:

• تاکسی (۵,۰۰۰-۷,۰۰۰ دینار)، ۱۰ دقیقه از مرکز شهر.

نکات بازدید:

• هماهنگی با مقامات باستان‌شناسی.
• بازدید صبح به دلیل گرما.

 

۳. تل نبی یونس

آدرس تل نبی یونس: شرق موصل، نزدیک محوطه نینوا، موصل.

ویژگی‌ها:

• تپه باستانی با بقایای کاخ سنحاریب (قرن ۷ ق.م).
• پیش‌تر میزبان مسجد نبی یونس (تخریب‌شده توسط داعش).
• نقش‌برجسته‌ها و آثار آشوری.

اهمیت:

• بخشی از میراث آشوری موصل.
• جاذبه‌ای برای باستان‌شناسی.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده، بازسازی محدود.

دسترسی:

• تاکسی (۵,۰۰۰-۷,۰۰۰ دینار) از مرکز شهر.

نکات بازدید:

• هماهنگی با مقامات.

 

۴. شهر باستانی نمرود موصل

آدرس شهر باستانی نمرود: ۳۰ کیلومتری جنوب شرق موصل، نزدیک رود دجله.

ویژگی‌ها:

• شهر آشوری (قرن ۱۳ ق.م) با کاخ‌ها، معابد، و زیگورات.
• تندیس‌های گاو بالدار و نقش‌برجسته‌های سنگی.

اهمیت:

• میراث جهانی یونسکو (۲۰۱۵).
• نمایشگر هنر و معماری آشوری.

وضعیت کنونی:

• تخریب گسترده توسط داعش (۲۰۱۵).
• بازسازی توسط یونسکو و عراق ادامه دارد.

دسترسی:

• تاکسی یا خودرو شخصی (۴۵ دقیقه، ۱۰,۰۰۰-۱۲,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• هماهنگی با مقامات امنیتی و باستان‌شناسی.

 

۵. تل قوینچق

آدرس تل قوینچق: محوطه نینوا، نزدیک تپه کویونجیک، موصل.

ویژگی‌ها:

• کشف‌شده در قرن ۱۹، شامل بقایای قصر آشوربانیپال.
• کتیبه‌ها و آثار آشوری.

اهمیت:

• بخشی از میراث نینوا.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده، بازسازی محدود.

دسترسی:

• تاکسی (۵,۰۰۰-۷,۰۰۰ دینار) از مرکز شهر.

نکات بازدید:

• بازدید با هماهنگی باستان‌شناسان.

 

۶. تل الرماح

آدرس تل الرماح: ۸۰ کیلومتری جنوب موصل.

ویژگی‌ها:

• زیگورات و معبد ۱۸۰۰ ق.م.
• آثار کمتر شناخته‌شده آشوری.

اهمیت:

• نمایشگر معماری باستانی بین‌النهرین.

وضعیت کنونی:

• آسیب محدود، اما دسترسی دشوار.

دسترسی:

• خودرو شخصی (۱.۵ ساعت، ۱۵,۰۰۰-۲۰,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• هماهنگی با مقامات امنیتی.

 

بازارها و خیابان‌های تاریخی موصل

۱. بازار سرای

آدرس بازار سرای: شهر قدیم، نزدیک پل قدیم و محله باب‌الطوب، موصل.

ویژگی‌ها:

• قدیمی‌ترین بازار سرپوشیده موصل، قدمت عثمانی.
• طاق‌های سنگی، کوچه‌های باریک، و تجارت پارچه و صنایع دستی.

اهمیت:

• قلب اقتصادی و فرهنگی موصل.
• جاذبه‌ای برای خرید سوغاتی.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده، اما بازسازی‌شده و فعال.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۳ دقیقه‌ای از پل قدیم.
• تاکسی (۲,۰۰۰-۴,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• بازدید صبح زود یا عصر.

 

۲. خیابان النجفی موصل

آدرس خیابان النجفی: شهر قدیم، نزدیک بازار سرای، موصل.

ویژگی‌ها:

• قدیمی‌ترین خیابان موصل، مرکز خرید کتاب و لوازم التحریر.
• میزبان اولین ناشران شهر در قرن ۲۰.

اهمیت:

• مرکز فرهنگی و ادبی موصل.

وضعیت کنونی:

• آسیب‌دیده، اما فعال.

دسترسی:

• پیاده‌روی ۵ دقیقه‌ای از بازار سرای.
• تاکسی (۳,۰۰۰ دینار).

نکات بازدید:

• بازدید برای خرید کتاب و تجربه فرهنگی.

 

 دیگر اماکن تاریخی موصل

۱. حمام‌های العلیل

آدرس حمام‌های العلیل: العلیل، ۲۰ کیلومتری جنوب موصل.

ویژگی‌ها:

• مجموعه تاریخی با چشمه‌های آب معدنی.
• استفاده درمانی در گذشته (قرون وسطی).

اهمیت:

• جاذبه‌ای برای مطالعه تاریخ پزشکی و معماری.

وضعیت کنونی:

• آسیب محدود، اما کمتر شناخته‌شده.

دسترسی:

• تاکسی (۸,۰۰۰-۱۰,۰۰۰ دینار) از موصل.

نکات بازدید:

• هماهنگی با مقامات محلی.

 

توصیه‌ها برای بازدید

• بهترین اماکن: موزه موصل، شهر باستانی نینوا، و بازار سرای.
• زمان مناسب: بهار (مارس-می) و پاییز (سپتامبر-نوامبر) به دلیل آب‌وهوای معتدل.

نکات:

• هماهنگی با مقامات محلی یا یونسکو برای سایت‌های باستانی (نینوا، نمرود).
• همراه داشتن راهنمای محلی برای سایت‌های باستانی توصیه می‌شود.
• عکاسی با اجازه مجاز است.
• به دلیل مسائل امنیتی، از سفر به مناطق دورافتاده (مانند تل الرماح) بدون هماهنگی خودداری کنید.

حمل‌ونقل:

• تاکسی یا Careem در شهر (۲,۰۰۰-۵,۰۰۰ دینار).
• برای سایت‌های خارج شهر (نمرود، العلیل)، تاکسی یا خودرو شخصی (۸,۰۰۰-۲۰,۰۰۰ دینار).

منابع

• یونسکو (پروژه‌های بازسازی موصل و نینوا).
• Al-Monitor و Rudaw برای اخبار اماکن تاریخی.
• ویکی‌پدیا (صفحات موصل، نینوا، و موزه موصل).
• «جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت‌های شرقی» اثر گای لسترنج.
• گزارش‌های دانشگاه موصل و موزه موصل.

جمع‌بندی

موصل، با تاریخ غنی از تمدن آشوری تا دوره عثمانی، میزبان اماکن تاریخی غیرمذهبی مانند قلعه موصل، شهر باستانی نینوا، و بازار سرای است. این بناها، علی‌رغم تخریب‌های داعش، با تلاش‌های بازسازی یونسکو و دولت عراق در حال احیا هستند. محلات قدیمی مانند الفاروق و خانه‌های تاریخی مانند التراث الموصلیه، فرهنگ و معماری سنتی شهر را به نمایش می‌گذارند. بازدید از این اماکن، فرصتی برای کاوش در تاریخ بین‌النهرین و تجربه فرهنگ موصل فراهم می‌کند. رعایت نکات امنیتی و هماهنگی با مقامات، تجربه‌ای امن و غنی را تضمین می‌کند.

 

کلمات کلیدی:
اماکن تاریخی موصل، گردشگری موصل، قلعه موصل، شهر باستانی نینوا، موزه موصل، بازار سرای، محلات قدیمی موصل، خانه های تاریخی موصل، معماری موصل، تاریخ موصل، فرهنگ موصل، بازسازی موصل، داعش و موصل، یونسکو و موصل، قلعه تلعفر، دیوارهای باستانی موصل، محله الفاروق، محله المشاهده، خانه التراث الموصلیه، قصر والی موصل، قصر ابن العلقمی، تل نبی یونس، تل قوینچق، تل الرماح، خیابان النجفی، حمام های العلیل، میراث فرهنگی موصل، جاذبه های گردشگری موصل، راهنمای سفر به موصل، اماکن دیدنی موصل.