تاریخچه ساخت و بنای بین‌الحرمین در کربلا
بین‌الحرمین منطقه‌ای مقدس و مشهور در شهر کربلا است که حرم مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) را به یکدیگر متصل می‌کند. این مکان از گذشته تا امروز دچار تحولات بسیاری شده و به دلیل اهمیت مذهبی و تاریخی، توسعه‌های متعددی در آن صورت گرفته است. در این نوشتار، تاریخچه ساخت و توسعه بین‌الحرمین را از ابتدا تا دوران معاصر بررسی می‌کنیم.

۱. شکل‌گیری اولیه بین‌الحرمین در قرن اول هجری
بعد از واقعه عاشورا در سال ۶۱ هجری قمری (۶۸۰ میلادی)، پیکر مطهر امام حسین (ع) و یارانش در منطقه‌ای که امروزه حرم ایشان قرار دارد، دفن شد. در همان زمان، بدن حضرت عباس (ع) نیز در مکانی که امروزه حرم او قرار دارد، به خاک سپرده شد. فاصله میان این دو حرم چیزی حدود ۳۷۸ متر است که بعدها به عنوان "بین‌الحرمین" شناخته شد.

در اوایل، این منطقه تنها بیابانی بود که در میان دو قبر مطهر قرار داشت. با گذشت زمان و گسترش شهر کربلا، این مسیر به یکی از مهم‌ترین اماکن زیارتی شیعیان تبدیل شد.

۲. دوران حکومت عباسیان و تخریب‌های مکرر
در دوران حکومت عباسیان، به‌ویژه در زمان متوکل عباسی، بارها تلاش شد تا قبر امام حسین (ع) و دیگر اماکن زیارتی کربلا تخریب شود. در این دوره، مسیر بین دو حرم نیز مورد بی‌توجهی قرار گرفت. با این حال، علاقه مردم به زیارت و توجه برخی از خلفای عباسی مانند المقتدر بالله باعث شد که مسیر زیارتی کربلا همچنان حفظ شود.

۳. دوران آل‌بویه و احیای حرم‌ها
در قرن چهارم هجری، با روی کار آمدن سلسله آل‌بویه، به‌خصوص در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی، بازسازی و گسترش اماکن زیارتی در کربلا مورد توجه قرار گرفت. در این دوران، توجه به مسیر بین حرم‌ها نیز افزایش یافت و راه‌های ارتباطی مناسبی برای زائران ایجاد شد.

۴. دوران صفویان و گسترش فضای بین‌الحرمین
در زمان صفویان (قرن دهم و یازدهم هجری)، توجه ویژه‌ای به توسعه اماکن مذهبی شیعه صورت گرفت. شاه عباس اول صفوی و شاه طهماسب صفوی اقدامات مهمی در بازسازی حرم امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع) انجام دادند. در همین دوران، مسیر بین‌الحرمین نیز سنگفرش شد و امکانات بهتری برای زائران در نظر گرفته شد.

۵. دوران عثمانیان و قاجاریه
در دوران عثمانی‌ها و سپس قاجاریان، ساختار بین‌الحرمین همچنان حفظ شد، اما توسعه چندانی در این بخش صورت نگرفت. در دوره قاجاریه، به‌ویژه در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار، بارگاه‌های امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) مرمت و تزیین شدند. همچنین، امکاناتی برای رفاه زائران در مسیر بین دو حرم فراهم شد.

۶. دوران معاصر و تحولات بزرگ بین‌الحرمین
الف) توسعه در دوران صدام حسین
در دوران حکومت صدام حسین، فشارهای زیادی بر شیعیان و زائران کربلا وارد شد. وی تلاش کرد تا حضور زائران را کاهش دهد و مسیرهای زیارتی را محدود کند. با این حال، پس از سقوط رژیم بعث در سال ۲۰۰۳، توجه گسترده‌ای به توسعه بین‌الحرمین صورت گرفت.

ب) بازسازی و توسعه بعد از سقوط صدام
بعد از سقوط حکومت صدام، پروژه‌های گسترده‌ای برای توسعه بین‌الحرمین آغاز شد. مهم‌ترین اقدامات در این دوران شامل:

جمع‌آوری ساختمان‌ها و مغازه‌های اطراف بین‌الحرمین: در گذشته، مسیر بین‌الحرمین دارای مغازه‌ها و اماکن تجاری زیادی بود. اما بعد از سال ۲۰۰۳، این مغازه‌ها تخریب شدند تا فضای بین دو حرم گسترش یابد.
ایجاد فضای زیارتی وسیع: زمین بین دو حرم یکپارچه و سنگفرش شد تا زائران بتوانند به راحتی در این فضا تردد کنند.
ایجاد سیستم‌های تهویه و آب‌رسانی: برای رفاه حال زائران، سیستم‌های تهویه و خنک‌کننده در مسیر بین‌الحرمین نصب شد.
نورپردازی مدرن: نورپردازی‌های گسترده‌ای برای زیباسازی این مسیر ایجاد شد.
۷. ویژگی‌های امروزی بین‌الحرمین
در حال حاضر، بین‌الحرمین به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز زیارتی شیعیان، دارای ویژگی‌های زیر است:

مساحت بزرگ و یکپارچه که امکان حضور میلیون‌ها زائر را فراهم می‌کند.
سنگفرش زیبا و مجهز برای تسهیل حرکت زائران.
سایه‌بان‌های بزرگ و سیستم‌های خنک‌کننده برای رفاه زائران در تابستان.
نورپردازی مدرن که جلوه‌ای زیبا به این مسیر می‌بخشد.
برگزاری مراسم‌های ویژه مذهبی مانند اربعین حسینی، که در آن میلیون‌ها زائر از سراسر جهان در بین‌الحرمین حضور می‌یابند.
نتیجه‌گیری
بین‌الحرمین یکی از مهم‌ترین اماکن مقدس در جهان اسلام است که در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده است. از زمان دفن شهدای کربلا تا دوران معاصر، این مکان همواره مورد توجه شیعیان بوده و با توسعه‌های گسترده‌ای که در دهه‌های اخیر انجام شده، به یکی از بزرگ‌ترین مراکز زیارتی جهان تبدیل شده است. توسعه و بهسازی این منطقه همچنان ادامه دارد و هر ساله امکانات جدیدی برای رفاه زائران به آن اضافه می‌شود.

نقش صدام حسین در ساخت و توسعه بین الحرمین 

صدام حسین، رئیس‌جمهور سابق عراق، نقش قابل توجهی در ساخت و ساز و توسعه بین الحرمین در کربلا ایفا کرد، اما این نقش با پیچیدگی‌ها و تناقضاتی همراه بوده است. در اینجا به بررسی این نقش می‌پردازیم:
پیش‌زمینه:
دوره حکومت صدام: صدام حسین از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۳ رئیس‌جمهور عراق بود. در این دوره، سیاست‌های او نسبت به شیعیان و مراکز مذهبی آن‌ها متناقض بود؛ از یک طرف، سرکوب‌ها و محدودیت‌های شدید اعمال می‌شد و از طرف دیگر، پروژه‌هایی برای توسعه مراکز مذهبی به منظور جلب حمایت شیعیان یا بهبود چهره بین‌المللی حکومت انجام می‌شد.
نقش صدام در توسعه بین الحرمین:
تخریب و توسعه: در دوره صدام، و به ویژه در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰، تصمیماتی برای توسعه بین الحرمین گرفته شد. در آن زمان، مسیر بین حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) مملو از خانه‌ها و مغازه‌های سنتی بود. صدام دستور داد تا این بناها تخریب شوند تا فضای بازتری برای زائران ایجاد شود. این تخریب‌ها در دهه ۱۹۸۰ میلادی انجام شد و مسیری باز و پهن‌تر برای زائران فراهم گردید.
بودجه و پروژه‌ها: صدام مبالغ قابل توجهی برای توسعه و بازسازی حرمین اختصاص داد. به عنوان نمونه، در سال ۱۹۸۴ میلادی (محرم ۱۴۰۵ هجری قمری)، او بودجه‌ای برای توسعه حرمین و بهبود زیرساخت‌های بین الحرمین اختصاص داد. این شامل تخریب بناهای اطراف، خرید اراضی و بازسازی مسیر بود.
مقاصد سیاسی: این توسعه‌ها تا حدی با اهداف سیاسی انجام شد. صدام از یک سو می‌خواست نشان دهد که حکومت او به حقوق شیعیان احترام می‌گذارد و از سوی دیگر، در بحبوحه جنگ با ایران و بعدها تحریم‌های بین‌المللی، به دنبال جلب حمایت داخلی و بهبود چهره بین‌المللی بود.
پس از صدام:
بازسازی و گسترش بیشتر: پس از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳، توسعه بین الحرمین با سرعت و گستردگی بیشتری ادامه یافت. پروژه‌هایی برای بازسازی و توسعه با کمک‌های مردمی، به ویژه از ایران، و نهادهای دیگر انجام شد. این پروژه‌ها شامل تزئینات بیشتر، ساخت تونل‌های زیرزمینی برای مدیریت جمعیت، و افزایش امکانات رفاهی بود.
جمع‌بندی:
نقش صدام در ساخت و ساز بین الحرمین بیشتر به عنوان یک اقدام تاکتیکی در سیاست داخلی و بین‌المللی دیده می‌شود. او با تخریب بناهای میان دو حرم و ایجاد مسیری بازتر، فضایی برای زائران فراهم کرد، اما این اقدامات در سایه سرکوب‌ها و سیاست‌های ضدشیعی او ارزیابی می‌شود. پس از سقوطش، توسعه بین الحرمین با رویکردی متفاوت و با مشارکت گسترده‌تر جامعه شیعی ادامه یافت.