وب سایت اربعینی ، پایگاه اطلاع رسانی پیاده روی اربعین :در عراق، مفهوم عشیره به گروه‌های قبایلی اشاره دارد که اعضای آنها معمولاً از یک نسل یا خانواده مشترک به عنوان اصل و نسب مشترک می‌آیند و به صورت سنتی در مناطق قبایلی و روستایی زندگی می‌کنند.

این گروه‌ها اغلب به صورت خودمختار و با دارا بودن ساختارهای اجتماعی خاص خود، اداره زندگی می‌کنند. اصطلاح عشیره در عربی به معنای خویشان و بزرگترین گروه‌های قبایلی یا توابع تقسیمات قبایلی می‌باشد

انتخاب رهبر قبیله (شیخ یا رئیس) در عشیره‌های عراق

انتخاب رهبر قبیله در عشیره‌های عراق به چندین عامل و فرآیند بستگی دارد که در ادامه به طور مفصل بررسی می‌شود:

۱. تجربه و شهرت
رهبر قبیله باید دارای تجربه و شهرت کافی در قبیله باشد تا بتواند به عنوان رهبر مورد اعتماد شناخته شود. این تجربه می‌تواند شامل مهارت‌های مذهبی، اجتماعی، سیاسی و نظامی باشد که نشان دهنده توانایی او در مدیریت امور داخلی و خارجی قبیله است.

۲. نسبت به نسل
در بسیاری از موارد، رهبر قبیله از نسل خاصی انتخاب می‌شود که اعضای قبیله به طور خاص به این نسل احترام می‌گذارند. این نسبت به نسل می‌تواند به رهبری استحکام بدهد و به اعضای قبیله احساس ارتباط نزدیک‌تری با رهبر را بدهد.

۳. موافقت و تأیید عمومی
انتخاب رهبر قبیله عموماً توسط شورای قبیله یا اعضای تاثیرگذار قبیله صورت می‌گیرد. این فرایند ممکن است به صورت یک توافق عمومی، یک جلسه مشورتی یا یک رای‌گیری باشد که در آن اعضا به اتخاذ رهبر مناسب می‌پردازند.

۴. قدرت تأثیرگذاری
رهبر قبیله باید توانایی داشته باشد تا تصمیمات مهمی که برای خیر قبیله لازم است را اتخاذ کند. او باید اهل اعتماد و افرادی که ذخیره خاصی در زندگی‌شان به‌حاشین

۵. توانایی مدیریت و حل اختلافات
رهبر قبیله باید دارای توانایی‌های مدیریتی مناسب برای اداره امور داخلی و خارجی قبیله باشد. این شامل توانایی حل اختلافات، مدیریت منابع، ایجاد همبستگی اجتماعی، و انجام تصمیمات استراتژیک می‌شود که برای رفاه و تقویت قبیله ضروری است.

۶. احترام و اعتبار
رهبر قبیله باید احترام و اعتباری بین اعضای قبیله داشته باشد. این احترام می‌تواند بر اساس تجربه‌های گذشته، دانش مذهبی، شجاعت، و عدالت او در برخورد با مسائل قبیله برپا شود. این اعتبار به او کمک می‌کند که تصمیماتی که مترتب بر مزایای قبیله است انجام دهد.

۷. پیروی از اصول اخلاقی
رهبر قبیله باید دارای اصول اخلاقی قوی بوده باشد و پایبند به اصول دینی و فرهنگی مورد تاثیر قرار دهد. این اصول اخلاقی به او کمک می‌کند تا به عنوان یک الگوی مناسب برای اعضای قبیله به شمار آموزد

وظایف مجلس عشیره: ستون‌های عدالت و نظم در جامعه عشایری

مجلس عشیره، که به عنوان “دیوان” یا “مجلس مشایخ” نیز شناخته می‌شود، نهادی سنتی در میان عشایر عراق است که وظایف و کارکردهای مهمی در حفظ نظم، حل و فصل اختلافات و ترویج صلح در جامعه عشایری ایفا می‌کند.

اعضای مجلس عشیره:

• ریش سفیدان و بزرگان: مجلس عشیره از ریش سفیدان، بزرگان و سران باتجربه و مورد احترام عشیره تشکیل می‌شود.
• شیخ: ریاست مجلس عشیره را معمولاً شیخ یا رهبر عشیره بر عهده دارد.

وظایف اصلی مجلس عشیره:

• حل و فصل اختلافات: مجلس عشیره به عنوان مرجعی برای حل و فصل اختلافات و دعاوی بین اعضای عشیره، اعم از اختلافات خانوادگی، ملکی، مالی و حتی جنایی عمل می‌کند.
• برقراری صلح: در صورت بروز درگیری یا نزاع بین اعضای عشیره یا بین عشایر مختلف، مجلس عشیره تلاش می‌کند با میانجی‌گری و صلح‌خواهی، صلح را در بین طرفین برقرار کند.
• قانون‌گذاری: مجلس عشیره قوانین و عرف عشایری را وضع و یا تفسیر می‌کند و بر حسن اجرای آنها نظارت دارد.
• حفظ نظم و امنیت: مجلس عشیره در حفظ نظم و امنیت در قلمرو عشیره نقش مهمی ایفا می‌کند و در صورت بروز هرگونه مشکل یا ناامنی، اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
• ترویج سنت‌ها: مجلس عشیره در حفظ و ترویج سنت‌ها، ارزش‌ها و هویت عشایری نقش مهمی ایفا می‌کند.

نحوه تصمیم‌گیری در مجلس عشیره:

• بحث و گفتگو: اعضای مجلس عشیره آزادانه در مورد مسائل مختلف بحث و گفتگو می‌کنند و نظرات خود را بیان می‌کنند.
• اجماع: تصمیمات در مجلس عشیره بر اساس اجماع و توافق اکثریت اعضا اتخاذ می‌شود.
• عدالت: مجلس عشیره تلاش می‌کند در حل و فصل اختلافات و صدور احکام، عدالت را رعایت کند و بی‌طرفی خود را حفظ کند.

نقش مجلس عشیره در عراق مدرن:

• حفظ صلح و ثبات: مجالس عشایری در بسیاری از مناطق عراق، به ویژه در مناطق روستایی و عشایری، نقش مهمی در حفظ صلح و ثبات ایفا می‌کنند.
• مبارزه با تروریسم: برخی از مجالس عشایری در مبارزه با گروه‌های تروریستی مانند داعش فعال بوده‌اند.
• همکاری با دولت: برخی از مجالس عشایری با دولت عراق همکاری می‌کنند تا امنیت و ثبات را در مناطق تحت کنترل خود ترویج کنند.

چالش‌های پیش روی مجالس عشایری:

• مدرنیزاسیون: با مدرن شدن جامعه عراق، برخی از وظایف سنتی مجالس عشایری، مانند حل و فصل برخی از اختلافات، توسط نهادهای دولتی انجام می‌شود.
• دخالت‌های خارجی: برخی از مجالس عشایری در معرض دخالت‌های قدرت‌های خارجی قرار گرفته‌اند که این امر می‌تواند استقلال و بی‌طرفی آنها را خدشه‌دار کند.
• فرقه‌گرایی: درگیری‌های فرقه‌ای در عراق، برخی از مجالس عشایری را نیز تحت تاثیر قرار داده و منجر به شکاف در آنها شده است.

اهمیت مجالس عشایری:

مجالس عشایری، علیرغم چالش‌های موجود، همچنان بخش مهمی از ساختار اجتماعی عراق هستند و نقش مهمی در حفظ صلح، ثبات و ترویج ارزش‌های سنتی در جامعه عشایری ایفا می‌کنند.

قوانین رایج عشایری در عراق: حفظ نظم و عدالت در جامعه سنتی

عشایر عراق، با سابقه‌ای غنی و فرهنگی منحصر به فرد، دارای مجموعه قوانین و عرف خاص خود هستند که به عنوان “قوانین عشایری” شناخته می‌شوند. این قوانین، که به طور سنتی شفاهی بوده و سینه به سینه منتقل شده‌اند، چارچوبی را برای روابط بین اعضای عشیره، حل و فصل اختلافات و حفظ نظم در جامعه عشایری ارائه می‌کنند.

برخی از قوانین رایج عشایری در عراق عبارتند از:

• 1. مهمان‌نوازی: مهمان‌نوازی یکی از مهم‌ترین ارزش‌ها در فرهنگ عشایری است. بر اساس این اصل، عشایر موظفند با آغوش باز از مهمانان خود استقبال کرده و از آنها پذیرایی کنند، حتی اگر غریبه باشند.
• 2. وفاداری: وفاداری به عشیره و شیخ از اهمیت بالایی برخوردار است. اعضای عشیره انتظار دارند که از یکدیگر در برابر خطرات و سختی‌ها حمایت کنند و در مواقع نیاز به یکدیگر کمک کنند.
• 3. شجاعت: شجاعت و مردانگی در فرهنگ عشایری بسیار ارزشمند است. از مردان انتظار می‌رود که شجاع، قوی و در صورت لزوم، آماده جنگ باشند.
• 4. احترام به بزرگان: احترام به بزرگان و ریش سفیدان عشیره واجب است. از جوانان انتظار می‌رود که به سخنان بزرگان گوش فرا دهند و از آنها اطاعت کنند.
• 5. خون‌بس: خون‌بس سیستمی سنتی برای حل و فصل اختلافات مربوط به قتل است. در این سیستم، قاتل یا خانواده او موظف به پرداخت غرامت یا دیه به خانواده مقتول هستند تا از انتقام‌جویی جلوگیری شود.
• 6. قصاص: در برخی موارد، قصاص (مجازات “چشم در برابر چشم”) ممکن است به عنوان راهی برای مجازات قاتل اعمال شود.
• 7. قوانین مربوط به ازدواج: قوانین مربوط به ازدواج در بین عشایر مختلف متفاوت است. به طور کلی، ازدواج‌های درون‌عشایری ترجیح داده می‌شود و ممکن است برای ازدواج با کسی از خارج از عشیره، کسب رضایت بزرگان عشیره ضروری باشد.
• 8. حل و فصل اختلافات: اختلافات بین اعضای عشیره معمولاً توسط شیخ یا شورایی از بزرگان عشیره حل و فصل می‌شود. این افراد با در نظر گرفتن قوانین عشایری و عرف و عادت، تلاش می‌کنند تا راه‌حلی عادلانه برای اختلاف پیدا کنند.
• 9. تحریم: تحریم (محرومیت از حقوق اجتماعی) ممکن است به عنوان مجازاتی برای کسانی که قوانین عشایری را نقض می‌کنند یا مرتکب جرمی می‌شوند، اعمال شود.
• 10. غرامت: غرامت (پرداخت پول یا اموال) ممکن است به عنوان مجازاتی برای جرایم مختلف، مانند سرقت یا آسیب رساندن به اموال، اعمال شود.
• توجه: قوانین عشایری در طول زمان تکامل یافته‌اند و ممکن است از یک عشیره به عشیره دیگر یا حتی بین زیرمجموعه‌های یک عشیره، تفاوت‌هایی وجود داشته باشد.

اهمیت قوانین عشایری:

قوانین عشایری نقش مهمی در حفظ نظم، حل و فصل اختلافات و ترویج ارزش‌های سنتی در جامعه عشایری ایفا می‌کنند. این قوانین به عنوان یک چارچوب اخلاقی عمل می‌کنند و به اعضای عشیره کمک می‌کنند تا بدانند که در چه شرایطی چه انتظاری از آنها می‌رود.

ارکان قوانین رایج در بین عشایر

فصل یا دیه

فصل یا دیه همان غرامت است که به موجب گفتگو و حل‌اختلاف بین افراد عشیره و بدون مراجعه به قانون پرداخت می‌شود و به نوعی ابزاری برای وساطت و حل مشکلات به حساب می‌آید.
در عراق بعضی از پزشکان از درمان بعضی از افرادی که از عشایر صاحب نفوذ هستند واهمه دارند،چراکه درصورت فوت این افراد پزشک معالج باید به عشیره دیه پرداخت کند .به طور مثال در سال 2019 مطابق آمارهای وزارت بهداشت،250 پزشک در بصره از ترس آزار عشایر از کار خود استعفا دادند و همین مسئله دولت را بر آن داشت تا در سال 2013 قانون حمایت از پزشکان را در مقایل عشایر وضع کند.

هامراه و اربعین امراه

علاوه بر پرداخت غرامت به صورت نقدی، دو نوع غرامت دیگر به نام امراه و اربعین امراه وجود دارد.در بعضی از اختلافات و نزاع‌های بین عشایر به جای پرداخت غرامت نقدی، درخواست اعطای زن از طرف مقابل را می‌کنند که در این صورت این زن با یکی از افراد قبیله مقابل به صورت شرعی و قانونی ازدواج می‌کند تا در اثر این ازدواج تمام کدورتها و اختلافات از بین برود. اربعین مراه (چهل زن) برای زمانی است که دامنه منازعه و اختلافات بین دو عشیره گسترده شود و یک عشیره برای حل این مشکل از عشیره متجاوز درخواست چهل زن کند.بطور مثال در سال 2015 بین دو عشیره بزرگ در شمال بصره نزاعی مسلحانه درگرفت که برای حل این مشکل به سازوکار اربعین امره مراجعه شد.

الدگه

یک نوع حمله برای ایجاد ترس از طرف عشیره شاکی به عشیره مورد شکایت است و به این شکل است که درمقابل محل اقامت طرف مقابل بصورت ممتد تیرهوایی شلیک می‌کنند. در این حمله به کسی آسیب نمی‌رسانند و هدف از این کار تنها دعوت از طرف مورد شکایت برای حل اختلاف است. البته اگر به این حمله اعتنا نشود، ممکن است به درگیری بیشتر بینجامد که نتیجه آن می تواند مرگ یا تبعید طرف مقابل باشد. در بین عشایر دو نوع دگه مرسوم است :دگه یا حمله سفید و حمله سیاه