اربعینی : گزارش حاضر به تحلیل جامع و ضروری نقش محوری و در حال تحول عتبات مقدسه عراق به عنوان سازمان‌دهندگان، تسهیل‌کنندگان و کاتالیزورهای اصلی راهپیمایی اربعین می‌پردازد.

این گزارش، مشارکت‌های لجستیکی مستقیم آن‌ها، عملکردشان در تقویت مشارکت گسترده جامعه و دولت، نقششان در چارچوب امنیتی زیارت، و تأثیرات چشمگیر اجتماعی-سیاسی و اقتصادی آن‌ها را بررسی خواهد کرد و منحصراً بر اساس منابع معتبر بین‌المللی ارائه شده است.

نیم نگاهی به مراسم عظیم پیاده روی اربعین

راهپیمایی اربعین به عنوان بزرگترین گردهمایی سالانه بین‌المللی در جهان شناخته می‌شود که از نظر تعداد شرکت‌کنندگان، از حج اسلامی، راه سانتیاگو د کومپوستلا مسیحیت و کومبه ملای هند پیشی گرفته است. این رویداد همچنین اغلب به عنوان دومین گردهمایی عمومی بزرگ جهان ذکر می‌شود. هر سال، در بیستم ماه صفر که به اربعین معروف است، میلیون‌ها زائر، عمدتاً شیعیان، به سمت کربلا در عراق سرازیر می‌شوند و اغلب مسیر را پیاده از شهرهای نزدیک مانند نجف طی می‌کنند. این مراسم، چهل روز پس از عاشورا، سالروز شهادت امام حسین (ع)، سومین امام شیعیان و نوه پیامبر اسلام (ص) را گرامی می‌دارد.

فراتر از ریشه‌های شیعی، این زیارت به تدریج مشارکت بین‌المللی متنوعی را از بیش از ۲۹ ملیت، از جمله مسلمانان اروپایی، مسیحیان و یهودیان، به خود جذب کرده است. این فراگیری ناشی از این دیدگاه است که امام حسین (ع) به عنوان “نمادی جهانی، بدون مرز و فرادینی” در نظر گرفته می‌شود که افراد با پیشینه‌های مذهبی مختلف را برای گرامیداشت شهادت ایشان جذب می‌کند. این پدیده چندلایه است و فراتر از یک آیین صرفاً مذهبی، ابعاد فرهنگی، اجتماعی-سیاسی و اقتصادی را در بر می‌گیرد و همبستگی و درگیری‌های گفتمانی داخلی در جامعه شیعه را منعکس می‌کند.

شهرهای مقدس کربلا و نجف، کانون‌های معنوی راهپیمایی اربعین هستند. کربلا میزبان حرم‌های مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) است، در حالی که نجف آرامگاه امام علی (ع)، پدر امام حسین (ع) را در خود جای داده است. این حرم‌ها صرفاً مقاصد ثابت نیستند، بلکه نهادهای پویا و مرکزی هستند که نقشی حیاتی در سازماندهی، تسهیل و تأثیر گسترده این زیارت برای میلیون‌ها نفر ایفا می‌کنند.

۲. بستر تاریخی و تکامل راهپیمایی اربعین

ریشه‌ها و اهمیت مذهبی بنیادین

ریشه‌های تاریخی راهپیمایی اربعین به سال اول پس از واقعه کربلا (۶۱ هجری قمری/۶۸۰ میلادی)، در دوران خلافت اموی و عباسی بازمی‌گردد. سنت پیاده‌روی به حرم امام حسین (ع) چهل روز پس از شهادت ایشان توسط علمای اسلامی آغاز شد. اربعین چهل روز پس از دهم محرم (عاشورا)، سالروز شهادت حسین بن علی (ع) را گرامی می‌دارد. امام حسین (ع) در ۱۰ محرم سال ۶۱ هجری قمری (۱۰ اکتبر ۶۸۰ میلادی) در نبرد کربلا در برابر سپاه یزید، خلیفه اموی به شهادت رسید. در اسلام شیعی، کربلا نمادی از مبارزه ابدی بین خیر و شر، اوج از خودگذشتگی و تخریب نهایی رسالت پیامبر اکرم (ص) است. این رویداد در تبلور جامعه شیعه به عنوان یک فرقه متمایز نقش محوری داشت و تا به امروز جزء لاینفک هویت مذهبی آن‌ها باقی مانده است. بزرگداشت مردگان چهل روز پس از وفاتشان، سنتی دیرینه در اسلام است و سنت شیعی نیز اهمیت مشابهی برای اربعین قائل است.

دوران پیش از ۲۰۰۳: ممنوعیت، هویت فرقه‌ای و نافرمانی مردمی

در طول تاریخ، آیین اربعین با ممنوعیت‌های شدیدی مواجه بود؛ ابتدا تحت حاکمان سنی و سپس تحت رژیم سکولار بعثی صدام حسین. در این دوره، این زیارت عمدتاً نماد هویت فرقه‌ای برای شیعیان بود و به عنوان یک اقدام نافرمانی در برابر سرکوب دولتی عمل می‌کرد. رژیم بعثی راهپیمایی‌های مردمی را غیرقابل کنترل می‌دانست و فعالانه آن‌ها را سرکوب می‌کرد، حتی این عمل را “بدعت‌آمیز”، “عقب‌مانده” یا “نوآوری فارسی” می‌خواند.

با وجود ممنوعیت‌ها، عراقی‌ها انعطاف‌پذیری و نافرمانی قابل توجهی از خود نشان دادند؛ با اجتناب از ایست‌های بازرسی، پیاده‌روی در مسیرهای کوچک در امتداد فرات، و گشودن خانه‌های خود به روی زائران با خطر شخصی زیاد زندان یا شکنجه. این اقدامات، زیارت‌ها را به اعمال قدرتمند همبستگی مردمی تبدیل کرد. به طور خاص، در سال ۱۹۹۵، هزاران نفر از حومه شیعه‌نشین بغداد به سمت سامرا پیاده‌روی کردند، جایی که مردم محلی، که عمدتاً سنی بودند، با غذا و نوشیدنی از آن‌ها استقبال کردند. این نشان می‌دهد که چگونه آیین‌های شیعی می‌توانستند به بستری برای ایجاد دوستی بین فرقه‌ای و نافرمانی در برابر سرکوب در سراسر جامعه عراق تبدیل شوند.

این ارتباط مستقیم بین تغییر رژیم و احیای زیارت اربعین، به وضوح نشان می‌دهد که آزادی انجام این مراسم، شاخص مهمی از گشایش سیاسی و رفع سرکوب دولتی علیه اعمال مذهبی شیعیان است. افزایش چشمگیر تعداد شرکت‌کنندگان پس از سال ۲۰۰۳، این آزادی تازه یافته را به وضوح تأیید می‌کند. این زمینه تاریخی نشان می‌دهد که اربعین صرفاً یک رویداد مذهبی نیست، بلکه به طور تاریخی ابزاری قدرتمند برای نافرمانی مردمی، شکل‌گیری هویت جمعی و مقاومت در برابر حکومت‌های خودکامه بوده است. مقیاس عظیم آن پس از سال ۲۰۰۳، نه تنها یک احیا، بلکه تجلی نمادین و عملی عمیقی از آزادی بیان مذهبی و مدنی است.

احیای پس از ۲۰۰۳: تحول به پدیده‌ای جهانی، فرهنگی، اجتماعی-سیاسی و فراملی

پس از سرنگونی صدام حسین در سال ۲۰۰۳، این زیارت بلافاصله احیا شد و با افزایش تصاعدی مشارکت مواجه گشت. تعداد شرکت‌کنندگان به سرعت از دو میلیون نفر در سال ۲۰۰۳ به حدود بیست میلیون نفر در سال ۲۰۱۴ رسید و آن را به دومین گردهمایی بزرگ جهان تبدیل کرد. آمار اخیر نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۳، ۲۲.۱۹ میلیون زائر از کربلا بازدید کرده‌اند.

در دوران پس از حمله، معنای این آیین دستخوش تحولی کامل شد. این مراسم از اهمیت عمدتاً فرقه‌ای به طیف گسترده‌تری از آیین‌های فرهنگی جمعی تغییر یافت. به یک “کارناوال فرهنگی” و یک “آیین بدون طبقه” تبدیل شد که شرکت‌کنندگان را قادر می‌ساخت تا سلسله مراتب اجتماعی مرسوم را به چالش بکشند. فراتر از بعد فرهنگی، اربعین همچنین به نمادی پیچیده از همبستگی و درگیری داخلی در گفتمان‌های شیعی تبدیل شد و بستری برای انتشار و تقویت نفوذ ایدئولوژی‌های مختلف فراهم آورد. این تغییر زمانی رخ داد که شیعیان در عراق انگیزه اصلی خود را برای حفظ هویتی منسجم صرفاً در برابر اهل سنت از دست دادند. این زیارت به طور مؤثر به “بزرگترین فضای عمومی فراملی شیعیان” تبدیل شد.

این پدیده یک تناقض قابل توجه را نشان می‌دهد. در حالی که اربعین بدون شک حس هویت جمعی و وحدت را تقویت می‌کند، به ویژه در مواجهه با تهدیدات خارجی (همانطور که قبل از سال ۲۰۰۳ بود)، حذف یک دشمن مشترک و سرکوبگر (صدام/حاکمان سنی) به طور متناقض به اختلافات ایدئولوژیکی و سیاسی داخلی شیعیان اجازه داده است تا به طور آشکار در چارچوب مقدس و عمومی این زیارت خود را نشان دهند. اقدام آشکار پاره کردن بنرهای رهبران مخالف در طول مسیرها به وضوح این موضوع را نشان می‌دهد. این زیارت، در حالی که در سطح کلان وحدت‌بخش است، به عنوان یک ریزکیهان از چشم‌انداز پیچیده و گاه متخاصم سیاسی و مذهبی درون خود جامعه شیعه عمل می‌کند. این وضعیت، چالش‌های ذاتی جوامع پس از اقتدارگرایی را که در آن تنش‌های داخلی قبلاً سرکوب شده بودند، به نمایش می‌گذارد. بنابراین، اربعین فضایی است که در آن آرمان‌ها برای “فضایی بی‌طبقه و تعاونی” با انتشار ایدئولوژی‌های رقیب و ابراز آشکار اختلاف داخلی همزیستی دارند.

حرم‌ها به عنوان لنگرهای پایدار در طول تحولات تاریخی

توسعه و اهمیت شهرهای مقدس عراق – نجف، کربلا، سامرا و کاظمین – به طور ناگسستنی با حرم‌های مطهر در قلب آن‌ها گره خورده است، که قرن‌ها زائران، بازرگانان و دانشجویان را به خود جذب کرده‌اند. در طول دوره‌های سرکوب شدید دولتی و تلاش برای کنترل یا سرکوب زیارت، حرم‌ها کانون‌های مرکزی و تغییرناپذیری باقی ماندند که اعمال نافرمانی و به دنبال آن، احیای گسترده پس از سال ۲۰۰۳، حول محور آن‌ها شکل گرفت. جاذبه معنوی آن‌ها، بنیان پایداری برای انعطاف‌پذیری و رشد این زیارت فراهم آورد.

۳. مشارکت‌های مستقیم سازمانی و لجستیکی عتبات مقدسه

عتبات مقدسه در عراق نقش حیاتی و چندوجهی در سازماندهی و تسهیل راهپیمایی اربعین ایفا می‌کنند. مشارکت آن‌ها فراتر از فراهم آوردن مکان‌های زیارتی است و شامل توسعه زیرساخت‌ها، مدیریت حمل و نقل و خدمات، و حمایت از ابتکارات علمی و فرهنگی می‌شود.

توسعه زیرساخت‌ها

شهرهای زائران در گذرگاه‌های مرزی: بخش پروژه‌های مهندسی و فنی در حرم مطهر امام حسین (ع) ابتکار جامعی را برای ساخت “شهرهای زائران” در گذرگاه‌های مرزی کلیدی عراق آغاز کرده است. این شهرها با مشخصات مدرن و خدمات یکپارچه طراحی شده‌اند و هدف آن‌ها ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی برای بازدیدکنندگان، زائران و عمره‌گزاران است. این پروژه‌ها تجربه‌ای دلپذیر و مدرن را ارائه می‌دهند که هویت فرهنگی و معماری عراق را منعکس می‌کند.

• پروژه‌های خاص شامل شهر زائران فاطمه الزهرا در گذرگاه مرزی زرباطیه در استان واسط (۱۵ هکتار، ۲۰% تکمیل شده)، شهر دوم زائران در گذرگاه الشایب در استان میسان (۷.۵ هکتار)، شهر سوم در گذرگاه شلمچه در استان بصره (یکی از شلوغ‌ترین و حیاتی‌ترین گذرگاه‌ها)، شهر چهارم در گذرگاه صفوان (نیز در بصره)، و شهر پنجم در گذرگاه الجمیمه در استان مثنی (۵۰ هکتار) است.
• این توسعه‌ها به عنوان دروازه‌هایی تصور می‌شوند که مهمان‌نوازی عراقی را تجسم می‌بخشند و به زائران از نقطه ورود تا خروجشان خدمت می‌کنند و به طور قابل توجهی جایگاه عراق را به عنوان مقصدی برای گردشگری مذهبی و فرهنگی ارتقا می‌دهند.
• توسعه و مدرن‌سازی حرم‌های اصلی: حرم‌های مطهر خود از سال ۲۰۰۳ به بعد توسعه و مدرن‌سازی عظیمی را تجربه کرده‌اند. به عنوان مثال، مساحت حرم نجف ۲۲ برابر و حرم امام حسین (ع) در کربلا ۱۴ برابر افزایش یافته است. این پروژه‌های بلندپروازانه شامل تجهیزات لوکس با امکاناتی مانند تهویه مطبوع و برق ۲۴ ساعته است، حتی در میان خرابی‌های گسترده‌تر زیرساخت‌ها در سراسر عراق.
• این اقدامات نشان می‌دهد که حرم‌های مطهر عملاً در نقش‌هایی ظاهر شده‌اند که به طور سنتی توسط دستگاه‌های دولتی ایفا می‌شوند. این امر نشان‌دهنده یک مدل حکمرانی بسیار غیرمتمرکز در عراق است که در آن نهادهای مذهبی قدرتمند، نفوذ مدنی و اقتصادی قابل توجهی دارند، یا اینکه حرم‌ها در حال پر کردن شکاف‌های ظرفیتی حیاتی در دولت عراق هستند، به ویژه در مدیریت رویدادی به مقیاس عظیم اربعین. این وضعیت نشان می‌دهد که حرم‌ها نه تنها دارای منابع مالی قابل توجهی هستند، بلکه از قابلیت‌های سازمانی و مهندسی پیچیده‌ای نیز برخوردارند و آن‌ها را به بازیگران غیردولتی قدرتمندی تبدیل می‌کند که عمیقاً در توسعه ملی عراق ریشه دوانده‌اند.
• هدف اعلام شده از “شهرهای زائران” تنها راحتی لجستیکی نیست، بلکه “ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی”، “ارائه تجربه‌ای دلپذیر و مدرن که هویت فرهنگی و معماری عراق را منعکس کند” و “ارتقاء جایگاه عراق به عنوان مقصدی برای گردشگری مذهبی و فرهنگی” است. تأکید بر “هویت فرهنگی و معماری” و “جایگاه عراق به عنوان یک مقصد” فراتر از نیازهای عملی فوری زائران است. این نشان‌دهنده یک استراتژی عمدی و بلندمدت برای شکل‌دهی به ادراکات بین‌المللی از عراق است. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مدرن و زیبا در نقاط ورودی کلیدی، حرم‌ها فعالانه در برندسازی ملی و دیپلماسی فرهنگی مشارکت دارند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا ادراکات منفی رایج از عراق (که اغلب با درگیری و بی‌ثباتی همراه است) را خنثی کرده و تصویری مثبت مرتبط با مهمان‌نوازی، میراث غنی و گردشگری مذهبی را به نمایش بگذارند. این سرمایه‌گذاری استراتژیک با هدف جذب بیشتر بازدیدکنندگان انجام می‌شود که به طور بالقوه منجر به افزایش ارز خارجی و توسعه اقتصادی می‌شود و با استراتژی گسترده‌تر تنوع اقتصادی عراق همسو است.

مدیریت حمل و نقل و خدمات

• ناوگان حمل و نقل حرم مطهر حضرت عباس (ع): بخش وسایل نقلیه حرم مطهر حضرت عباس (ع) نقشی حیاتی در آماده‌سازی و استقرار ناوگانی متنوع از وسایل نقلیه با ظرفیت‌ها و اندازه‌های مختلف برای تسهیل انتقال زائران اربعین ایفا می‌کند. حمل و نقل به عنوان یکی از حیاتی‌ترین خدمات مورد نیاز زائران شناسایی شده است.
• این حرم بیش از ۱۵۰ وسیله نقلیه، از جمله آمبولانس‌ها و تانکرهای تخصصی را فراهم می‌کند و یک گاراژ اختصاصی در محور اصلی حمل و نقل (پل السلام به سمت بابل) برای سوخت‌رسانی و نگهداری دارد و اطمینان حاصل می‌کند که رانندگان می‌توانند به صورت شبانه‌روزی کار کنند.
• طرح حمل و نقل آن‌ها با کمک‌های قابل توجهی، از جمله ۱۵۰ کامیون بزرگ از کارخانه قند الاتحاد و ۵۰ وسیله نقلیه دیگر از مردم روستای الحسین در حله، تقویت شده است.
• هماهنگی حرکت زائران: میلیون‌ها زائر در “بین‌الحرمین” – فضای مقدس بین حرم‌های امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) در کربلا – گرد هم می‌آیند. حرم‌های مطهر در مدیریت جریان عظیم جمعیت در این مناطق بسیار شلوغ، تضمین حرکت منظم و دسترسی به اماکن مقدس، نقش اساسی دارند.

ابتکارات علمی و فرهنگی

• کنفرانس‌های علمی بین‌المللی: مرکز مطالعات و تحقیقات کربلا در حرم مطهر امام حسین (ع)، با همکاری دانشگاه بغداد و شورای علمی-دانشگاهی زیارت اربعین، رویدادهای علمی مهمی مانند کنفرانس علمی بین‌المللی زیارت اربعین را سازماندهی می‌کند.
• هدف این کنفرانس‌ها ترویج ارزش‌های انسانیت و عدالت، با الهام از اصول انقلاب حسینی است. آن‌ها از مظلومان و محرومان حمایت می‌کنند، تبادلات فرهنگی و فکری را در میان ادیان و فرهنگ‌های مختلف تقویت می‌کنند و پروژه تمدنی را که زیارت اربعین نمایندگی می‌کند، برجسته می‌سازند.
• موضوعات کنفرانس طیف وسیعی را شامل می‌شود، از جمله مطالعات انسانی، کاربردهای فناوری معاصر، جامعه‌شناسی، مدیریت جمعیت، و واکنش‌های تاریخی مقامات حاکم نسبت به این زیارت.
• حفظ و ترویج فرهنگی: حرم‌ها، به ویژه حرم امام حسین (ع)، آثار مهمی از جمله نسخ خطی تاریخی قرآن را در خود جای داده‌اند که به عنوان نمادهای حیاتی میراث فرهنگی و مذهبی عراق برای شیعیان جهان عمل می‌کنند. آن‌ها فعالانه در حفظ و ترویج این میراث نقش دارند.

حرم‌های مطهر کلیدی و مشارکت‌های مستقیم آن‌ها در سازماندهی اربعین

• حرم مطهر امام حسین (ع) : کربلا : توسعه زیرساخت‌ها، ابتکارات علمی و فرهنگی : ساخت “شهرهای زائران” در گذرگاه‌های مرزی (فاطمه الزهرا، الشایب، شلمچه، صفوان، الجمیمه)، گسترش ۱۴ برابری حرم، سازماندهی کنفرانس‌های علمی بین‌المللی
• حرم مطهر حضرت عباس (ع) : کربلا : مدیریت حمل و نقل و خدمات، امنیت : آماده‌سازی و استقرار ناوگان حمل و نقل (۱۵۰+ وسیله نقلیه، آمبولانس، تانکر)، مدیریت گاراژ و سوخت‌رسانی، مشارکت نیروهای داوطلب در ایست‌های بازرسی امنیتی
• حرم مطهر امام علی (ع) : نجف : توسعه زیرساخت‌ها (غیرمستقیم در اربعین) : گسترش ۲۲ برابری مساحت حرم (به عنوان نقطه آغاز پیاده‌روی نجف-کربلا)

1. شهر زائران فاطمه الزهرا : حرم مطهر امام حسین (ع) : گذرگاه مرزی زرباطیه، واسط : ۱۵ هکتار : ۲۰% تکمیل : ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی، ارائه تجربه مدرن، بازتاب هویت فرهنگی عراق
2. شهر زائران (دوم) : حرم مطهر امام حسین (ع) : گذرگاه الشایب، میسان:۷.۵ هکتار : در دست ساخت/برنامه‌ریزی : ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی، ارائه تجربه مدرن، بازتاب هویت فرهنگی عراق
3. شهر زائران (سوم) : حرم مطهر امام حسین (ع) : گذرگاه شلمچه، بصره : نامشخص : در دست ساخت/برنامه‌ریزی  ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی (یکی از شلوغ‌ترین گذرگاه‌ها)
4. شهر زائران (چهارم) : حرم مطهر امام حسین (ع) : گذرگاه صفوان، بصره : نامشخص در دست ساخت/برنامه‌ریزی : ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی
5. شهر زائران (پنجم) : حرم مطهر امام حسین (ع) : گذرگاه الجمیمه، مثنی : ۵۰ هکتار : تأییدیه‌های رسمی اخذ شده : ارتقاء زیرساخت‌های خدماتی، دروازه‌ای برای مهمان‌نوازی عراقی

۴. اکوسیستم حمایت گسترده: حرم‌ها به عنوان کاتالیزور مشارکت جامعه و دولت

راهپیمایی اربعین فراتر از یک رویداد مذهبی صرف، به یک اکوسیستم پیچیده از حمایت‌های مردمی و همکاری‌های دولتی تبدیل شده است که حرم‌های مطهر در مرکز این هماهنگی قرار دارند.

داوطلبی و حمایت مردمی

• شبکه گسترده موکب‌ها و خیمه‌ها: راهپیمایی اربعین با شبکه‌ای بی‌نظیر از خدمات داوطلبانه مشخص می‌شود. ده‌ها میلیون زائر در مسیرهای منتهی به کربلا توسط مردم محلی و موقوفات مردمی خدمت‌رسانی می‌شوند.
• تنها در فصل اربعین سال ۲۰۱۹، بیش از ۱۰,۰۰۰ خیمه و حسینیه (معروف به موکب) در داخل شهر کربلا برای خدمت‌رسانی به زائران برپا شد که اکثر آن‌ها توسط عراقی‌ها و تعدادی نیز توسط غیرعراقی‌ها اداره می‌شدند. مقامات عراقی تخمین می‌زنند که تعداد کل چنین موکب‌هایی در سراسر عراق می‌تواند از ۱۰۰,۰۰۰ مورد فراتر رود.
• این موکب‌ها پناهگاه‌های دائمی یا موقتی هستند که امکانات رایگان و جامعی از جمله غذا، آب، اسکان و کمک‌های پزشکی را در طول مسیرهای زیارتی فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، داوطلبان جوان روزانه هزاران لیوان آب سرد ارائه می‌دهند و موکب‌ها ۱۵,۰۰۰ وعده غذایی در روز آماده می‌کنند.
• اخلاق “خدمت”: عمل “خدمت” در طول عاشورا و اربعین، فراتر از تقسیمات اجتماعی-اقتصادی و سیاسی است و بازتاب‌دهنده اخلاق جمعی از خودگذشتگی و ایثار است. افراد و گروه‌ها ارائه این خدمات را یک وظیفه مقدس می‌دانند.
• شهرسازی موقت و روحیه برابری‌طلبانه: اربعین یک “شهرسازی موقت” منحصر به فرد ایجاد می‌کند که چشم‌اندازی از یک نظم اجتماعی جایگزین را ارائه می‌دهد. در این محیط، “روابط افقی مراقبت برتری می‌یابد” و “تفاوتی بین فقیر و غنی وجود ندارد. همه برابرند”. زائران اشاره می‌کنند که برای روزها، “هیچ کس پولی از جیب خود برای پرداخت چیزی بیرون نمی‌آورد؛ همه چیز رایگان است”.
• مقیاس عظیم خدمات ارائه شده (ده‌ها هزار موکب، غذا، اسکان و کمک‌های پزشکی رایگان برای میلیون‌ها نفر) عمدتاً توسط “مردم محلی و موقوفات مردمی” ارائه می‌شود. دولت عراق به طور صریح “تا حد زیادی در خود زیارت” از نظر سازماندهی مستقیم “غایب” توصیف شده است، و انجمن‌های مذهبی محلی (حسینیه‌ها) سازمان‌دهندگان اصلی این تلاش‌های مردمی هستند. در حالی که دولت عراق نقش مهمی در تأمین امنیت کلی ایفا می‌کند ، حمایت‌های لجستیکی و بشردوستانه اصلی برای این زیارت، پدیده‌ای غیرمتمرکز و جامعه‌محور است. این وضعیت نشان‌دهنده شکل منحصر به فردی از “حاکمیت مردمی” یا حکمرانی جامعه‌محور است که به موازات و اغلب مستقل از ساختارهای رسمی دولتی در طول اربعین عمل می‌کند. جامعه مدنی، که با ارادت عمیق مذهبی و اخلاق “خدمت” هدایت می‌شود، به طور مؤثر یک عملیات لجستیکی عظیم را برای میلیون‌ها نفر مدیریت می‌کند. حرم‌ها، در حالی که مستقیماً هر موکب را اداره نمی‌کنند، لنگرهای معنوی و سازمانی هستند که این تلاش غیرمتمرکز عظیم را الهام می‌بخشند، تسهیل می‌کنند و مشروعیت می‌بخشند. این وضعیت، مفاهیم متعارف مدیریت رویداد دولتی را به چالش می‌کشد و سرمایه اجتماعی عظیم و ظرفیت خودسازماندهی در جامعه شیعه را برجسته می‌سازد.

همکاری‌های دولتی و بین‌المللی

همکاری در لجستیک و امنیت: دولت عراق فعالانه با کشورهایی که اتباع آن‌ها در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کنند، همکاری می‌کند. این همکاری شامل توسعه زیرساخت‌های حیاتی حمل و نقل، مخابرات و بهداشت در نقاط مرزی برای تسهیل حرکت زائران است.

• همکاری ایران و عراق: همکاری گسترده و رسمی بین مقامات ایرانی و عراقی برای اطمینان از برگزاری موفق و باشکوه مراسم اربعین وجود دارد.
• این همکاری شامل توافقاتی در مورد لغو روادید برای زائران است، گامی که برای تسهیل بازدید زائران ایرانی مثبت ارزیابی شده است.
• کمیته‌های امنیتی مشترک تشکیل شده و رایزنی‌های گسترده‌ای برای هماهنگی تلاش‌ها صورت می‌گیرد.
• ایران به طور قابل توجهی زیرساخت‌های حمل و نقل، مخابرات و بهداشت خود را در مرز مشترک با عراق توسعه داده است تا سفر زائران ایرانی و سایر زائران خارجی را تسهیل کند.
• ایران منابعی مانند تأمین ۱۰۰۰ اتوبوس و آمادگی هلال احمر خود برای خدمت‌رسانی به زائران را متعهد شده است.
• وزیر کشور عراق صراحتاً اعلام کرده است که خدمت‌رسانی به زائران حسینی اربعین افتخاری برای دولت و ملت عراق است که بر تعهد سطح بالای به این زیارت تأکید دارد.

نقش حرم‌ها در تسهیل همکاری:

حرم‌های مطهر به عنوان گره‌های مرکزی برای هماهنگی این شبکه‌های گسترده داوطلبی و همکاری دولتی عمل می‌کنند. اقتدار معنوی و قابلیت‌های لجستیکی آن‌ها، چارچوب اساسی را فراهم می‌کند که این تلاش‌های متنوع حول آن گرد هم می‌آیند و یک سیستم حمایتی منسجم و مؤثر برای میلیون‌ها زائر را تضمین می‌کنند.

اربعین تنها یک رویداد مذهبی نیست، بلکه یک سرمایه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی مهم است. برای عراق، این رویداد بستری منحصر به فرد برای دیپلماسی منطقه‌ای، به ویژه با همسایگان کلیدی مانند ایران، فراهم می‌کند و همکاری در زمینه امنیت، زیرساخت‌ها و تردد مرزی را تقویت می‌نماید. برای ایران، این رویداد به طور استراتژیک به عنوان “تجلی قدرت نرم شیعه” تلقی می‌شود که امکان تقویت شبکه‌های فرهنگی و گسترش نفوذ را فراهم می‌آورد. منافع اقتصادی قابل توجهی که از این زیارت حاصل می‌شود، منافع مشترکی را در میان کشورهای شرکت‌کننده برای تسهیل روان آن ایجاد می‌کند، و بدین ترتیب ارادت مذهبی را با اهداف اقتصادی و سیاست خارجی ملی در هم می‌آمیزد. این وضعیت نشان می‌دهد که اربعین به ابزاری عملی برای همگرایی و نفوذ منطقه‌ای تبدیل شده است.

۵. چارچوب امنیتی و چالش‌ها در اربعین

تأمین امنیت راهپیمایی اربعین، با توجه به مقیاس عظیم و ماهیت باز آن، یک چالش لجستیکی و امنیتی بزرگ است که نیازمند هماهنگی گسترده بین نیروهای امنیتی عراق و همکاری‌های بین‌المللی است.

نقش نیروهای امنیتی عراق

طرح امنیتی گسترده: نیروهای امنیتی عراق، شامل ارتش عراق، پلیس و یگان‌های تخصصی مانند لشکر رزمی العباس، مسئول اجرای یک طرح امنیتی گسترده در طول راهپیمایی اربعین هستند.

• کارایی و کاهش تلفات: دونالد اچ. رامسفلد، وزیر دفاع وقت آمریکا، بر موفقیت نیروهای امنیتی عراق در حفاظت از میلیون‌ها زائر در دوران پس از ۲۰۰۳ تأکید کرد. تلفات به طور قابل توجهی کاهش یافته است (به عنوان مثال، ۱۲ کشته و ۲ زخمی در یک سال، در مقایسه با بیش از ۱۲۰ کشته در سال ۲۰۰۴)، که نشان‌دهنده افزایش توانایی‌های نظامی و آموزش پیشرفته ۲۴۱,۰۰۰ سرباز و پلیس عراقی است. این زیارت به دلیل این تلاش‌ها عمدتاً “به صورت مسالمت‌آمیز” برگزار شده است.
• ایست‌های بازرسی و نظارت: اقدامات امنیتی شامل استقرار سربازان ارتش عراق در طول مسیرهای راهپیمایی و بازرسی کیف توسط نیروهای داوطلب لشکر رزمی العباس در ایست‌های بازرسی ورودی زائران در کربلا است.
• این زیارت، میلیون‌ها نفر را جذب می‌کند و به عنوان یک “هدف تروریستی آسان و بسیار قابل مشاهده” شناخته می‌شود. کاهش چشمگیر تلفات پس از سال ۲۰۰۳ مستقیماً به “توانایی‌های نیروهای امنیتی عراق” و “افزایش توانایی‌های نظامی و آموزش‌های اضافه شده” آن‌ها نسبت داده می‌شود. مقیاس عظیم، ماهیت باز و آسیب‌پذیری ذاتی این زیارت، مستلزم یک دستگاه امنیتی فوق‌العاده قوی و هماهنگ است. توانایی موفقیت‌آمیز در تأمین امنیت چنین رویداد عظیمی، سال به سال، بهبود چشمگیر در قابلیت‌های امنیتی داخلی عراق از زمان سقوط صدام حسین را نشان می‌دهد. اربعین عملاً به عنوان یک تمرین عملیاتی سالانه در مقیاس بزرگ برای نیروهای امنیتی عراق عمل می‌کند. این رویداد به آن‌ها اجازه می‌دهد تا قابلیت‌های کنترل جمعیت، ضد تروریسم، اطلاعاتی و لجستیکی خود را در شرایط واقعی و پرخطر آزمایش، بهبود و به نمایش بگذارند. موفقیت مداوم در تأمین امنیت این زیارت، با وجود تهدیدات مداوم از سوی گروه‌هایی مانند داعش، اعتبار و مشروعیت دولت عراق را هم در داخل و هم در سطح بین‌المللی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، همکاری امنیتی صریح و گسترده با ایران ، نقش اربعین را به عنوان بستری حیاتی برای همکاری امنیتی منطقه‌ای برجسته می‌کند که به طور بالقوه می‌تواند ثبات گسترده‌تر و تبادل اطلاعات را فراتر از چارچوب فوری خود زیارت تقویت کند.

همکاری امنیتی بین‌دولتی

• کمیته‌های امنیتی مشترک: ایران و عراق کمیته‌های امنیتی مشترک تشکیل داده‌اند و در رایزنی‌های گسترده‌ای برای تضمین امنیت در طول مسیرهای راهپیمایی و در محل‌های اقامت زائران شرکت می‌کنند.  نگرانی اصلی: تهدید داعش: از سال ۲۰۱۳، نگرانی اصلی امنیتی برای راهپیمایی اربعین، ظهور گروه تروریستی داعش و تهدیدات مداوم آن برای اماکن زیارتی و گردهمایی‌های مذهبی در عراق بوده است.  
• کاهش و انعطاف‌پذیری: با وجود تهدیدات گسترده، تنها تعداد محدودی از حملات تروریستی در مسیرهای زیارتی طی پنج سال گذشته گزارش شده است که نشان‌دهنده کارایی ترتیبات امنیتی مشترک است.
• نقش حرم‌های مطهر در امنیت: همکاری بین ایران و عراق همچنین به تضمین امنیت خود اماکن مقدس زیارتی، از جمله حرم‌های مطهر ائمه شیعه در عراق، گسترش می‌یابد، با توجه به اهمیت حیاتی آن‌ها و حضور گسترده زائران در آن‌ها. حرم‌ها، از طریق نیروهای وابسته به خود، مستقیماً در این اقدامات امنیتی مشارکت دارند.

۶. ابعاد اجتماعی-سیاسی و اقتصادی راهپیمایی

راهپیمایی اربعین فراتر از یک رویداد مذهبی، دارای ابعاد پیچیده اجتماعی-سیاسی و اقتصادی است که تأثیرات گسترده‌ای بر جامعه عراق و روابط منطقه‌ای دارد.

تأثیر فرهنگی و اجتماعی

“آیین بدون طبقه” و برابری‌گرایی: اربعین به عنوان یک “آیین بدون طبقه” عمل می‌کند و محیطی را فراهم می‌آورد که در آن شرکت‌کنندگان قادرند سلسله مراتب اجتماعی مرسوم در زندگی روزمره خود را به چالش بکشند. این رویداد یک “شهرسازی موقت” منحصر به فرد را ایجاد می‌کند که چشم‌اندازی از یک نظم اجتماعی جایگزین را ارائه می‌دهد؛ نظمی که در آن “روابط افقی مراقبت برتری می‌یابد” و “تفاوتی بین فقیر و غنی وجود ندارد. همه برابرند”.

• همبستگی و درگیری: در حالی که اربعین به عنوان یک اقدام جمعی مسالمت‌آمیز و منسجم به نظر می‌رسد، همچنین به بستری تبدیل می‌شود که در آن درگیری‌های داخلی شیعیان، اعم از مسائل مذهبی و سیاسی، به منصه ظهور می‌رسد. این امر به طور بصری از طریق مواردی مانند پاره کردن بنرهای رهبران مخالف توسط پیروان در طول مسیرها آشکار می‌شود.
• مشارکت بین‌ادیانی: این زیارت به طور فزاینده‌ای شرکت‌کنندگانی از پیشینه‌های مذهبی متنوع، از جمله اهل سنت، مسیحیان، یهودیان، ایزدیان و زرتشتیان را جذب می‌کند که برای گرامیداشت امام حسین (ع)، که به عنوان نمادی جهانی و بدون مرز شناخته می‌شود، می‌آیند. این فراگیری “دوستی تجسم‌یافته” را تقویت می‌کند و اعمال ایمان به آینده‌ای غیرفرقه‌ای را نشان می‌دهد، همانطور که کاروان‌های مسیحی شرکت‌کننده و مورد استقبال قرار گرفته در حرم گواه آن هستند.

قدرت نرم و دیپلماسی فرهنگی

• تجلی قدرت نرم شیعه: اربعین به طور گسترده به عنوان یک “تجلی مهم از قدرت نرم شیعه” توصیف می‌شود و نقش “حیاتی در دیپلماسی عمومی و فرهنگی” ایفا می‌کند.
• ترویج و سرمایه‌گذاری ایران: مقامات و رسانه‌های دولتی ایران فعالانه این روایت را ترویج می‌کنند و راهپیمایی اربعین را به عنوان “ابزاری مؤثر برای تقویت قدرت نرم این جوامع (شیعه) در برابر حملات فرهنگی و اجتماعی” از سوی دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای توصیف می‌کنند. دولت ایران بودجه قابل توجهی را اختصاص می‌دهد و به شدت در زیرساخت‌ها، مراقبت‌های بهداشتی و امنیت سرمایه‌گذاری می‌کند تا این رویداد “باشکوه” برگزار شود، که همچنین فرصت‌های فراوانی را برای تبلیغات ایران در میان زائران فراهم می‌آورد. رهبر معظم ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، این رویداد را به عنوان “یک رزمایش بزرگ و شگفت‌انگیز” و جایگزینی سیاسی برای حج می‌بیند.
• گستره و نفوذ جهانی: مشارکت میلیون‌ها نفر، از جمله بیش از ۳.۶ میلیون ایرانی در یک سال اخیر، گستره جهانی و پتانسیل نفوذ عظیم این زیارت را نشان می‌دهد.

از یک سو، اربعین به صراحت به عنوان “تجلی قدرت نرم شیعه” معرفی می‌شود که به طور فعال توسط مقامات ایرانی ترویج می‌شود، حتی به عنوان “رزمایش رزمی” و جایگزینی سیاسی برای حج توصیف می‌گردد. گزارش‌ها حاکی از آن است که شرکت‌های ایرانی، برخی مرتبط با سپاه پاسداران، بر پروژه‌های توسعه حرم‌ها تسلط دارند و بخش قابل توجهی از سود به ایران بازمی‌گردد، که منجر به این درک در میان عراقی‌ها می‌شود که “ایران در حال تسلط است”. از سوی دیگر، این زیارت همزمان به عنوان “آیین بدون طبقه” که برابری عمیق و “روابط افقی مراقبت” را تقویت می‌کند ، و عمدتاً توسط تلاش‌های “مردمی” خودجوش و “موقوفات مردمی” سازماندهی می‌شود. علاوه بر این، به طور فزاینده‌ای مشارکت بین‌ادیانی را جذب می‌کند و “دوستی تجسم‌یافته” را تقویت می‌نماید. این وضعیت یک تنش اساسی و یک ماهیت دوگانه پیچیده را آشکار می‌کند. در حالی که بازیگران دولتی (به ویژه ایران) به وضوح به دنبال استفاده از اربعین برای اهداف استراتژیک ژئوپلیتیکی و قدرت نرم هستند، هویت اصلی و موفقیت عظیم آن به نظر می‌رسد ریشه در یک جنبش بشردوستانه خودجوش، غیرمتمرکز و بسیار برابری‌طلبانه دارد. حرم‌های مطهر خود در نقطه تلاقی این پویایی قرار دارند، هم دریافت‌کننده بودجه دولتی (ایرانی) برای گسترش در مقیاس بزرگ و هم نمادها و تسهیل‌کنندگان قدرتمند روحیه مردمی هستند. این زیارت به عنوان یک عرصه پیچیده عمل می‌کند که در آن جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی از بالا به پایین با آرمان‌های اجتماعی و معنوی از پایین به بالا تلاقی می‌کنند. انعطاف‌پذیری قابل توجه و رشد مداوم آن ممکن است دقیقاً از این اصالت مردمی و مالکیت عمومی ناشی شود که بازیگران دولتی سپس تلاش می‌کنند آن را برای اهداف استراتژیک خود همسو، تحت تأثیر یا استفاده کنند. این پویایی سؤالات مهمی را در مورد پایداری بلندمدت نفوذ دولت خارجی در مقابل قدرت ذاتی اراده مردمی و سازماندهی جامعه مطرح می‌کند.

مشارکت‌های اقتصادی به عراق

استراتژی تنوع اقتصادی: زیارت‌های عاشورا و اربعین فراتر از اهمیت مذهبی خود، به اجزای حیاتی استراتژی تنوع اقتصادی عراق تبدیل شده‌اند و هدفشان کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی است.

• تولید درآمد: یک تحول کلیدی، معرفی هزینه ویزای ۵ دلاری توسط وزارت کشور عراق برای زائران عرب و خارجی است که پیش‌بینی می‌شود درآمد غیرنفتی قابل توجهی را تولید کند. این ابتکار به عنوان گامی منطقی اولیه برای کاهش وابستگی عراق به نفت تلقی می‌شود.
• حمایت از اقتصاد محلی: این زیارت به طور قابل توجهی اقتصاد محلی را با حمایت از هتل‌ها، اقامتگاه‌ها، سیستم‌های حمل و نقل، بازارها و کسب و کارهای کوچک در شهرهای مقدس و در طول مسیرهای زیارتی تحریک می‌کند. به عنوان مثال، هتل‌های نجف گزارش شده است که کاملاً آماده پذیرایی از زائران هستند و قیمت‌ها را ثابت نگه می‌دارند.
• نیازهای سرمایه‌گذاری زیرساختی و چالش‌های حکمرانی: کارشناسان بر نیاز حیاتی به مدیریت شفاف درآمدهای زیارت برای جلوگیری از سوءاستفاده تأکید می‌کنند و از سرمایه‌گذاری پایدار در زیرساخت‌های ضروری، از جمله جاده‌ها، پل‌ها، حمل و نقل عمومی، خدمات پزشکی و مناطق استراحت پاک حمایت می‌کنند. یک عضو کمیته پارلمانی پیشنهاد کرده است که نیمی از درآمد ویزا مستقیماً به استان کربلا برای بازسازی و توسعه زیرساخت‌های حیاتی آب، فاضلاب و شهری پس از زیارت اختصاص یابد.
• مقیاس عظیم زائران (بیش از ۲۰ میلیون نفر سالانه) یک بازار عظیم، هرچند موقت، و تقاضا برای خدمات ایجاد می‌کند. این امر یک محرک اقتصادی قابل توجه را فراهم می‌آورد که می‌تواند مستقیماً به کاهش وابستگی شدید عراق به درآمدهای نفتی ناپایدار کمک کند و مسیری برای بهبود اقتصادی پس از درگیری و تنوع اقتصادی ارائه دهد. با این حال، منابع همچنین چالش‌های حیاتی حکمرانی را برجسته می‌کنند. درخواست‌های صریحی برای “مدیریت شفاف درآمدها برای جلوگیری از سوءاستفاده” و نگرانی‌هایی در مورد “نیاز حیاتی به بازسازی زیرساخت‌های آب، فاضلاب و شهری پس از زیارت” وجود دارد. این نشان می‌دهد که در حالی که پتانسیل اقتصادی عظیم و شناخته شده است، موانع قابل توجهی در بهره‌برداری مؤثر و سرمایه‌گذاری مجدد این درآمدها برای توسعه پایدار و بلندمدت که به نفع جمعیت گسترده‌تر عراق باشد، وجود دارد. پروژه‌های زیرساختی در مقیاس بزرگ حرم‌ها پاسخ مستقیمی به این نیازها هستند، با این حال تأمین مالی و مدیریت این پروژه‌ها (به ویژه آن‌هایی که با مشارکت خارجی هستند ) نیز سؤالاتی را در مورد شفافیت، پاسخگویی و منفعت ملی عادلانه مطرح می‌کند.

۷. نتیجه‌گیری

حرم‌های مطهر کربلا و نجف فراتر از مقاصد معنوی صرف هستند؛ آن‌ها بازیگران مرکزی و پویایی هستند که نقششان در راهپیمایی اربعین از سال ۲۰۰۳ به بعد به طور چشمگیری گسترش یافته و ضروری شده است. آن‌ها ابتکارات مهم توسعه زیرساخت‌ها، از جمله ساخت “شهرهای زائران” در گذرگاه‌های مرزی و پروژه‌های گسترش عظیم در خود محوطه‌های حرم را رهبری می‌کنند که مستقیماً نیازهای لجستیکی عظیم میلیون‌ها زائر را برطرف می‌سازد. آن‌ها مدیریت حمل و نقل و خدمات حیاتی را بر عهده دارند، که نمونه آن ناوگان حمل و نقل اختصاصی حرم مطهر حضرت عباس (ع) و سیستم‌های پشتیبانی جامع است.

• فراتر از لجستیک مستقیم، حرم‌ها به عنوان کاتالیزورهای قدرتمندی برای یک اکوسیستم بی‌نظیر از داوطلبی مردمی (موکب‌ها) عمل می‌کنند و همکاری‌های مهم دولتی و بین‌المللی، به ویژه با ایران، را در زمینه‌های امنیت، زیرساخت‌ها و رفاه زائران تسهیل می‌نمایند.
• اربعین دستخوش تحولی عمیق از یک آیین فرقه‌ای تاریخی سرکوب‌شده به بزرگترین زیارت سالانه بین‌المللی جهان شده است – پدیده‌ای پیچیده و چندلایه که ابعاد مهم فرهنگی، اجتماعی-سیاسی و اقتصادی را در بر می‌گیرد. این رویداد یک “آیین بدون طبقه” منحصر به فرد را تجسم می‌بخشد که برابری را تقویت می‌کند و به طور موقت نظم‌های اجتماعی جایگزین را ایجاد می‌نماید، در حالی که همزمان به عنوان بستری پیچیده برای گفتمان‌های داخلی شیعه عمل می‌کند که همبستگی و درگیری را منعکس می‌سازد.
• حرم‌های مطهر بازیگران محوری در چشم‌انداز پس از ۲۰۰۳ عراق هستند که عملاً به عنوان نهادهای دولتی در توسعه زیرساخت‌ها و ارائه خدمات عمل می‌کنند، شکاف‌های ظرفیتی حیاتی در دولت عراق را پر می‌کنند و فعالانه در برندسازی ملی مشارکت دارند. خود این زیارت به عنوان یک شاخص برای آزادی اجتماعی-سیاسی عراق عمل می‌کند و به طور تاریخی به عنوان یک ابزار قدرتمند برای مقاومت مردمی عمل کرده و مدلی منحصر به فرد از حاکمیت مردمی و حکمرانی جامعه‌محور را به نمایش می‌گذارد. اربعین یک تناقض مهم را ارائه می‌دهد، که هم نمادی قدرتمند از وحدت و هم بستری آشکار برای درگیری‌های داخلی در جامعه شیعه است که پویایی‌های پیچیده یک جامعه پس از اقتدارگرایی را منعکس می‌کند. این رویداد به عنوان یک بستر آزمایشی حیاتی برای ظرفیت دولت عراق و یک بستر حیاتی برای همکاری امنیتی و اقتصادی منطقه‌ای، به ویژه با ایران، عمل می‌کند، با وجود چالش‌های حکمرانی اساسی مربوط به مدیریت شفاف درآمد و تخصیص عادلانه منابع. در نهایت، این زیارت ماهیت دوگانه‌ای را تجسم می‌بخشد: هم یک ابزار ژئوپلیتیکی استراتژیک برای نمایش قدرت نرم توسط بازیگران منطقه‌ای و هم یک جنبش بشردوستانه مردمی عمیقاً اصیل که با ارادت معنوی عمیق هدایت می‌شود. نقش‌های در هم تنیده و در حال تحول حرم‌های مطهر عراق برای موفقیت این زیارت و پیامدهای گسترده آن در ابعاد مذهبی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ضروری است.

۸. توصیه‌ها

برای بهینه‌سازی بیشتر نقش عتبات مقدسه در راهپیمایی اربعین و افزایش تأثیرات مثبت آن، توصیه‌های زیر ارائه می‌شود:

افزایش پایداری زیرساخت‌ها و مدیریت جمعیت:

1. توصیه ۱: یک طرح جامع و بلندمدت برای توسعه زیرساخت‌های زیارتی اجرا شود که تلاش‌های عتبات مقدسه، دولت عراق و شرکای بین‌المللی مرتبط را به طور یکپارچه ترکیب کند. این طرح باید راه‌حل‌های پایدار برای خدمات حیاتی مانند تأمین آب، سیستم‌های فاضلاب، مدیریت پسماند و تأمین انرژی را در اولویت قرار دهد و اطمینان حاصل کند که تأثیرات زیست‌محیطی میزبانی میلیون‌ها زائر به طور مؤثر کاهش می‌یابد.
2. توصیه ۲: سرمایه‌گذاری بیشتری در کاربردهای فناوری پیشرفته برای مدیریت جمعیت، امنیت و بهینه‌سازی لجستیکی صورت گیرد، با بهره‌گیری از نوآوری‌هایی مانند هوش مصنوعی (AI)، تحلیل داده‌های بزرگ و ارتباطات 5G، همانطور که در موضوعات کنفرانس علمی بین‌المللی اربعین برجسته شده است. این امر به طور قابل توجهی جریان زائران را بهبود می‌بخشد، قابلیت‌های واکنش اضطراری را ارتقا می‌دهد و ایمنی و راحتی کلی را افزایش می‌دهد.
3. توصیه ۳: یک صندوق متمرکز و شفاف برای تمام درآمدهای مرتبط با زیارت، به ویژه از منابعی مانند هزینه‌های ویزا، با دستورالعمل‌های روشن و عمومی برای تخصیص، ایجاد شود. بخش قابل توجهی از این وجوه باید به طور قانونی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در استان‌های میزبان (مانند کربلا و نجف) برای بازسازی و توسعه زیرساخت‌های شهری اختصاص یابد، همانطور که توسط نمایندگان محلی پارلمان پیشنهاد شده است. این امر تضمین می‌کند که جوامع محلی مستقیماً از تأثیر اقتصادی بهره‌مند شوند و بتوانند خدمات ضروری را در طول سال حفظ کنند.
4. بهره‌گیری از قدرت نرم زیارت برای ثبات منطقه‌ای، گفتگوی بین‌ادیانی و توسعه اقتصادی:
5. توصیه ۴: کانال‌های رسمی و نهادینه شده برای گفتگوی بین‌ادیانی و بین‌فرهنگی در چارچوب راهپیمایی اربعین توسعه یابد. با تکیه بر مشارکت موجود و رو به رشد ادیان غیرشیعه ، عتبات مقدسه، با همکاری وزارتخانه‌های ذی‌ربط عراق، می‌توانند میزبان انجمن‌ها، کارگاه‌ها یا ابتکارات اختصاصی باشند. این برنامه‌ها با هدف ترویج درک، مدارا و ارزش‌های بشردوستانه مشترک خواهد بود و بدین ترتیب اربعین را به عنوان یک مدل قدرتمند برای همزیستی مسالمت‌آمیز و همبستگی جهانی انسان‌ها به نمایش می‌گذارد.
6. توصیه ۵: مکانیسم‌های همکاری منطقه‌ای فراتر از تمرکز فعلی بر امنیت و لجستیک، برای شامل شدن برنامه‌های تبادل فرهنگی گسترده‌تر، ابتکارات مشترک گردشگری مذهبی و مشارکت‌های اقتصادی سودمند متقابل مرتبط با زیارت، رسمی و گسترش یابد. این امر به طور استراتژیک از “سیاست همسایگی” ذاتی اربعین برای تقویت ثبات عمیق‌تر منطقه‌ای، همگرایی اقتصادی و رفاه مشترک بهره خواهد برد و فراتر از ترتیبات غیررسمی یا بالقوه سیاسی خواهد رفت.
7. توصیه ۶: ارزیابی‌های منظم، مستقل و جامع از تأثیرات اجتماعی-اقتصادی راهپیمایی اربعین انجام شود. این ارزیابی‌ها باید هم مزایا و هم هزینه‌ها را به صورت کمی اندازه‌گیری کنند، زمینه‌های خاص برای بهبود را شناسایی کنند و بینش‌های مبتنی بر شواهد را برای تصمیم‌گیری‌های سیاستی فراهم آورند. هدف نهایی، به حداکثر رساندن مشارکت‌های مثبت این زیارت به اقتصاد و بافت اجتماعی عراق، در عین رسیدگی فعال به چالش‌هایی مانند درگیری‌های گفتمانی داخلی و تضمین توزیع عادلانه منافع است.