اربعینی – پایگاه اطلاع رسانی پیاده روی اربعین :  مراسم پیاده روی اربعین عراق، هر ساله با حضور گسترده زائران و اقدامات متنوع برای بهبود شرایط و خدمات، به یکی از مهم‌ترین رویدادهای مذهبی و اجتماعی جهان تبدیل شده است که از ارزش‌های عمیق دینی و انسانی برخوردار است.

تاریخچه پیاده‌روی اربعین:

اربعین حسینی چهلمین روز پس از شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورای سال ۶۱ق که با ۲۰ صفر مصادف است. براساس برخی از نقل‌ها، اسیران کربلا روز ۲۰ صفر سال ۶۱ قمری در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلا رفتند؛ البته گروهی از علما همچون شیخ مفید و شیخ طوسی تصریح کرده‌اند که اسرا در بازگشت از شام به مدینه رفتند. همچنین جابر بن عبدالله انصاری، در این روز به‌عنوان اولین زائر بر سر مزار امام حسین(ع) حاضر شده است. براساس قول مشهور، سر امام حسین(ع)، در روز اربعین به بدنش در کربلا ملحق شد.

اولین مراسم پیاده روی اربعین در تاریخ

اولین تاریخ شروع پیاده‌روی اربعین به زمان پس از واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری قمری بازمی‌گردد. این واقعه نقطه آغاز تاریخی این مراسم مذهبی است. در ادامه به توضیحات دقیقی در این زمینه می‌پردازم:

واقعه کربلا و آغاز پیاده‌روی اربعین

واقعه کربلا: در دهم محرم سال ۶۱ هجری قمری، امام حسین (ع) و یارانش در نبرد کربلا به شهادت رسیدند. این واقعه یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین حوادث در تاریخ اسلام به شمار می‌رود و باعث شد تا پیروان اهل بیت (ع) به گرامیداشت یاد و خاطره این حادثه بپردازند.

نخستین زائران اربعین

جابر بن عبدالله انصاری: جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه پیامبر اسلام (ص)، نخستین کسی بود که به زیارت قبر امام حسین (ع) رفت. او در روز اربعین به همراه عطیه عوفی، از کوفه به کربلا سفر کرد. جابر در این زیارت، نخستین مراسم اربعین را با غسل، عطرافشانی و خواندن زیارت‌نامه برگزار کرد. این رویداد را می‌توان به عنوان نخستین پیاده‌روی اربعین در تاریخ اسلام دانست.

کاروان اهل بیت: پس از واقعه کربلا، کاروان اهل بیت (ع) که شامل زنان و کودکان اسیر بود، به همراه امام سجاد (ع) به سمت شام برده شد. پس از مدتی، یزید بن معاویه آن‌ها را آزاد کرد و آن‌ها به کربلا بازگشتند. بنابر برخی روایات، این بازگشت در روز اربعین اتفاق افتاد و اهل بیت (ع) با زیارت قبر امام حسین (ع) و یارانش، این روز را گرامی داشتند.

پیاده روی اربعین در دوران ائمه (ع):

پیاده‌روی اربعین در دوران ائمه (ع) یکی از نمادهای پایداری و وفاداری به امام حسین (ع) و ارزش‌های قیام عاشورا بود. این سنت در زمان ائمه (ع) نیز مورد توجه قرار داشت و توسط ایشان تشویق و تأکید می‌شد. در ادامه به توضیحاتی درباره پیاده‌روی اربعین و زیارت امام حسین (ع) در دوران ائمه (ع) می‌پردازم:

دوران امام سجاد (ع)

بازگشت اهل بیت (ع) به کربلا: پس از واقعه عاشورا، امام سجاد (ع) و کاروان اسرا به کوفه و سپس به شام برده شدند. بنابر برخی روایات، پس از آزادی از شام، امام سجاد (ع) و کاروان اهل بیت در روز اربعین به کربلا بازگشتند و این نخستین زیارت اربعین پس از واقعه عاشورا بود. این زیارت به عنوان نماد مقاومت و یادآوری مظلومیت امام حسین (ع) شناخته می‌شود.

دوران امام باقر (ع) و امام صادق (ع)

تأکید بر زیارت: امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نیز بر اهمیت زیارت امام حسین (ع) تأکید داشتند و پیروان خود را به این عمل ترغیب می‌کردند. آنان با بیان احادیث و روایاتی درباره فضیلت زیارت امام حسین (ع)، نقش مهمی در تقویت این سنت داشتند. امام صادق (ع) فرمودند: “کسی که به زیارت قبر حسین (ع) برود، خداوند برای او به ازای هر قدمی که برمی‌دارد، ثواب یک حج و یک عمره می‌نویسد.”
امام صادق (ع) تأکید ویژه‌ای بر زیارت قبر امام حسین (ع) در روز اربعین داشتند. در یکی از روایات آمده است که امام صادق (ع) به یکی از یاران خود به نام صفوان بن مهران جمال فرمودند: «ای صفوان، زیارت قبر حسین (ع) را ترک نکن. آیا دوست نداری که خداوند در دنیا و آخرت تو را در میان کسانی قرار دهد که از زائران امام حسین (ع) هستند؟»

برگزاری مراسم: در زمان امام صادق (ع)، زیارت امام حسین (ع) به یک رسم مرسوم تبدیل شده بود و شیعیان از نقاط مختلف به کربلا می‌آمدند. این مراسم‌ها به طور مخفیانه و با وجود خطرات زیادی برگزار می‌شدند.

دوران امام کاظم (ع)، امام رضا (ع)

تأکید بر زیارت اربعین: امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) و دیگر امامان نیز بر اهمیت زیارت امام حسین (ع) تأکید داشتند و این عمل را از فضایل بزرگ برشمردند. آنان با بیان احادیث و روایاتی درباره زیارت امام حسین (ع) و ثواب آن، شیعیان را به این عمل تشویق می‌کردند.
زیارت اربعین و پیاده‌روی به سمت کربلا در دوران ائمه اطهار (ع) نیز ادامه داشت و ایشان به پیروان خود توصیه می‌کردند که برای بزرگداشت قیام امام حسین (ع) به کربلا بروند.
پیاده‌روی اربعین در دوران ائمه (ع) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و ائمه (ع) به پیروان خود توصیه می‌کردند که برای بزرگداشت قیام امام حسین (ع) و زیارت قبر ایشان به کربلا بروند. این عمل نه تنها به عنوان یک وظیفه دینی، بلکه به عنوان نمادی از محبت و وفاداری به اهل بیت (ع) تلقی می‌شد. در ادامه به برخی از توصیه‌ها و روایات مرتبط با پیاده‌روی و زیارت اربعین در دوران ائمه (ع) می‌پردازیم:

امام علی بن موسی الرضا (ع):

امام رضا (ع) نیز به زیارت امام حسین (ع) توصیه می‌کردند و آن را عملی بزرگ و پر فضیلت می‌دانستند. ایشان فرمودند: «هر کس قبر حسین بن علی (ع) را در روز اربعین زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد.»

امام حسن عسکری (ع):

امام حسن عسکری (ع) در حدیثی یکی از نشانه‌های مؤمن را زیارت اربعین امام حسین (ع) دانسته‌اند. ایشان فرمودند: «علامات المؤمن خمس: صلات الخمسین، وزیاره الأربعین، والتختّم بالیمین، وتعفیر الجبین، والجهر ببسم الله الرحمن الرحیم» (علامت‌های مؤمن پنج چیز است: خواندن پنجاه رکعت نماز (واجب و نافله)، زیارت اربعین، انگشتر در دست راست داشتن، پیشانی را در سجده بر خاک گذاشتن، و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز).

اهمیت پیاده‌روی و زیارت اربعین در دوران ائمه (ع):

تثبیت محبت و ولایت اهل بیت (ع): زیارت اربعین و پیاده‌روی به سمت کربلا یکی از راه‌های ابراز محبت و وفاداری به اهل بیت (ع) و به ویژه امام حسین (ع) بود. این عمل به تقویت روحیه ولایت‌پذیری و ارتباط معنوی با اهل بیت (ع) کمک می‌کرد.
مقاومت در برابر ظلم: زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین نمادی از ایستادگی در برابر ظلم و استبداد و تأیید قیام عاشورا بود. این عمل به عنوان یک حرکت سیاسی و اجتماعی علیه ظلم‌های حاکمان وقت نیز تلقی می‌شد.
اجتماع شیعیان و تقویت وحدت:پیاده‌روی اربعین فرصتی برای اجتماع شیعیان از نقاط مختلف بود و به تقویت وحدت و همبستگی میان آنان کمک می‌کرد. این تجمع بزرگ به نمایش قدرت و انسجام جامعه شیعی نیز تبدیل شده بود.

ممنوعیت پیاده روی اربعین در طول تاریخ

ممنوعیت پیاده‌روی اربعین در طول تاریخ به دوره‌های مختلفی بازمی‌گردد که در اینجا به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنم:

دوره بنی‌امیه

• زمان حکومت: پس از واقعه عاشورا در سال 61 هجری قمری، حکومت بنی‌امیه تلاش کرد تا از گسترش شعائر حسینی و زیارت قبر امام حسین (ع) جلوگیری کند.
• اقدامات: ایجاد محدودیت‌های سخت‌گیرانه برای زائران و تهدید به مجازات، با هدف کاهش حضور زائران در کربلا.

دوره بنی‌عباس

• زمان حکومت: پس از سقوط بنی‌امیه، بنی‌عباس نیز به دلیل ترس از قدرت‌گیری شیعیان، محدودیت‌هایی را بر زیارت امام حسین (ع) اعمال کردند.
• اقدامات: وضع قوانین سخت‌گیرانه و ایجاد موانع برای زائران، با هدف کاهش تجمعات شیعیان در کربلا.

دوره حکومت‌های محلی

• حکام محلی: در برخی دوره‌ها، حکام محلی که تابع سیاست‌های حکومت‌های مرکزی بودند نیز محدودیت‌هایی را بر زیارت امام حسین (ع) اعمال می‌کردند.
• اقدامات: ممنوعیت‌های موقت و ایجاد موانع برای زائران در برخی مناطق، به ویژه در دوره‌های بی‌ثباتی سیاسی.

دوران عثمانی

• زمان حکومت: در دوره حکومت امپراتوری عثمانی بر عراق (قرن 16 تا اوایل قرن 20 میلادی)، محدودیت‌هایی برای زیارت امام حسین (ع) وجود داشت.
• اقدامات: ایجاد محدودیت‌های مالی و جغرافیایی برای زائران، اگرچه در برخی دوره‌ها این محدودیت‌ها کمتر و در برخی دیگر بیشتر بود.

 راهپیمایی اربعین عصر جدید

پیاده‌روی اربعین به عنوان یکی از بزرگترین اجتماعات انسانی در جهان، نقش مهمی در حفظ و گسترش ارزش‌های اسلامی و تقویت وحدت بین مسلمانان دارد. علمای شیعه در طول تاریخ نقش محوری در احیای و گسترش این سنت معنوی داشته‌اند و امروزه نیز این نقش را ادامه می‌دهند.

نقش علما در احیای مراسم پیاده روی اربعین

در طول تاریخ، علمای شیعه نقش مهمی در حفظ و احیای سنت پیاده‌روی اربعین داشته‌اند. هر کدام از علمای برجسته‌ای که نام بردید، در دوره‌ای خاص با تلاش‌ها و اقدامات خود، در زنده نگه داشتن این رسم معنوی کوشیده‌اند:

شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴ – ۱۲۸۱ ق):

• ایشان در زمان حیات خود، با حضور در مراسم اربعین و تشویق مردم به شرکت در آن، این سنت را زنده نگه داشتند
• همچنین، فتوایی مبنی بر وجوب زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین صادر کردند که در ترویج این مراسم نقش بسزایی داشت.

محدث نوری (۱۲۴۹ – ۱۳۲۰ ق):

• از احیاگران اصلی پیاده‌روی اربعین در عصر قاجار شناخته می‌شود.
• ایشان با تألیف کتاب “بصائر الزوار” و تشویق مردم به پیاده‌روی تا کربلا، نقش مهمی در احیای این سنت ایفا کرد.
• خود نیز هرساله به طور پیاده به کربلا سفر می‌کردند.

آخوند خراسانی (۱۲۵۵ – ۱۳۲۹ ق):

• از مراجع تقلید شیعه در عصر مشروطه بودند.
• ایشان به طور مرتب در مراسم اربعین شرکت می‌کردند و مردم را به حضور در این راهپیمایی عظیم تشویق می‌کردند.

میرزای نائینی (۱۲۷۷ – ۱۳۵۵ ق):

از مراجع تقلید شیعه در دوره قاجار و پهلوی اول بودند.
ایشان با صدور فتوا و سخنرانی، بر حفظ و ترویج شعائر حسینی از جمله پیاده‌روی اربعین تأکید می‌کردند.

آیت الله غروی اصفهانی (کمپانی) (۱۲۸۲ – ۱۳۶۱ ق):

• از مراجع تقلید شیعه در عصر پهلوی اول بودند.
  ایشان با وجود محدودیت‌های آن زمان، به طور مخفیانه در مراسم اربعین شرکت می‌کردند و مردم را به حفظ این سنت تشویق می‌کردند.

آیت الله سید محسن حکیم (۱۲۸۱ – ۱۳۶۶ ق):

• از مراجع تقلید شیعه در عصر پهلوی دوم و پس از آن بودند.
  ایشان نقش مهمی در احیای رسمی پیاده‌روی اربعین پس از سقوط رژیم صدام حسین داشتند.

آیت الله العظمی سید محمود شاهرودی (۱۲۹۷ – ۱۳۹۵ ق):

• از مراجع تقلید شیعه در عصر حاضر بودند.
  ایشان به طور مرتب در مراسم اربعین شرکت می‌کردند و بر اهمیت این راهپیمایی عظیم تأکید می‌کردند.
  همچنین، در جهت توسعه و تسهیل مسیر پیاده‌روی اربعین تلاش‌های بسیاری انجام دادند.

آیت الله مرعشی نجفی (۱۲۸۴ – ۱۳۷۷ ق):

• از مراجع تقلید شیعه در عصر پهلوی دوم و پس از آن بودند.
  ایشان با صدور فتوا و سخنرانی، بر حفظ و ترویج شعائر حسینی از جمله پیاده‌روی اربعین تأکید می‌کردند.

علامه سید محسن امین عامِلی (۱۲۸۹ – ۱۳۷۱ ق):

• مورخ و نویسنده مشهور شیعه بودند.
  ایشان در کتاب “الغدیر” به طور مفصل به تاریخچه و فضیلت زیارت اربعین پرداخته‌اند.
  این کتاب نقش مهمی در ترویج فرهنگ زیارت اربعین و پیاده‌روی تا کربلا داشته است.

علامه امینی (۱۲۹۴ – ۱۳۷۹ ق):

• مورخ و نویسنده مشهور شیعه بودند.
  ایشان در کتاب “الغدیر” و سایر آثار خود، به اهمیت زیارت اربعین و فضیلت آن اشاره کرده‌اند.
  تلاش‌های ایشان در ترویج فرهنگ زیارت و پیاده‌روی اربعین مؤثر بوده است.

آیت الله العظمی خویی (۱۲۹۲ – 1377 ق):

• از مراجع تقلید شیعه در عصر حاضر بودند.

ممنوعیت راهپیمایی در دوره صدام حسین بعثی

حکومت بعثی عراق به رهبری صدام حسین، از همان ابتدای روی کار آمدن خود، با برگزاری مراسم اربعین و راهپیمایی به سمت کربلا مخالفت می‌کرد.

این رژیم به دلایل زیر ممانعت از برگزاری این مراسم می‌کرد:

مذهبی بودن این مراسم: حکومت بعثی عراق یک حکومت سکولار بود و به دنبال کاهش نفوذ مذهب در جامعه بود. برگزاری اربعین به عنوان یکی از بزرگترین مراسم مذهبی شیعیان، ضربه ای به این اهداف محسوب می‌شد.
سیاسی بودن این مراسم: حکومت بعثی عراق اربعین را به عنوان یک ابزار سیاسی برای شیعیان می‌دانست و نگرانی از استفاده از این مراسم برای تظاهرات علیه حکومت را داشت.
قومیت گرایانه بودن این مراسم: حکومت بعثی عراق یک حکومت عربی بود و به دنبال ترویج هویت عربی در کشور بود. اربعین به عنوان یک مراسم شیعی، تاکیدی بر هویت ایرانی شیعیان بود و با اهداف حکومت بعثی مغایرت داشت.

ممنوعیت اربعین در دوره صدام حسین به روش‌های گوناگونی اجرا می‌شد:

• ممانعت فیزیکی از حرکت زائران: نیروهای امنیتی عراق در مسیرهای منتهی به کربلا حضور می‌یافتند و از حرکت زائران به سمت این شهر جلوگیری می‌کردند.
  بازداشت زائران: بسیاری از زائران اربعین در حین تلاش برای شرکت در این مراسم توسط نیروهای امنیتی عراق بازداشت می‌شدند.
  تخریب مکان‌های مذهبی: حکومت بعثی عراق برخی از مکان‌های مذهبی شیعیان از جمله مساجد و حسینیه‌ها را که در مسیر اربعین قرار داشتند، تخریب کرد.
  با وجود این ممنوعیت‌ها، بسیاری از شیعیان عراق و دیگر کشورها با خطرات زیاد خود را به کربلا می‌رساندند تا در مراسم اربعین شرکت کنند.

ممنوعیت اربعین در دوره صدام حسین نه تنها نتوانست از علاقه مردم به این مراسم بکاهد، بلکه باعث شد تا اربعین به یکی از مهم‌ترین نمادهای مقاومت شیعیان علیه ظلم و ستم تبدیل شود.

پس از سقوط حکومت بعثی عراق در سال ۲۰۰۳، راهپیمایی اربعین به طور آزادانه برگزار می‌شود و هر سال میلیون‌ها زائر از سراسر جهان در این مراسم حضور می‌یابند.

انتفاضه اربعین

انتفاضه اربعین که به انتفاضه صَفَر نیز مشهور است، به قیام مردم عراق در سال 1397 هجری قمری (1977 میلادی) علیه رژیم بعثی صدام حسین اشاره دارد. این رویداد در پی تلاش‌های حکومت بعث برای ممانعت از برگزاری مراسم اربعین حسینی و راهپیمایی زائران به سمت کربلا رخ داد.

زمینه‌های وقوع انتفاضه اربعین:

ممنوعیت‌های صدام: صدام حسین از همان ابتدای روی کار آمدن، با برگزاری مراسم اربعین و راهپیمایی به سمت کربلا مخالفت می‌کرد. او محدودیت‌های شدیدی برای زائران اعمال می‌کرد و حتی در برخی سال‌ها، راهپیمایی را به طور کامل ممنوع اعلام می‌کرد.
خشم مردم: ممنوعیت‌های صدام، خشم و انزجار مردم عراق، به ویژه شیعیان، را برانگیخت. مردم عزاداری اربعین را حق مسلم خود می‌دانستند و حاضر به تسلیم در برابر خواسته‌های صدام نبودند.
اوضاع سیاسی: در آن زمان، عراق در شرایط سیاسی متلاطمی قرار داشت. جنگ داخلی لبنان و درگیری‌های کردها با حکومت بعث، فضای کشور را ملتهب کرده بود. مردم از ظلم و ستم صدام به ستوه آمده بودند و به دنبال فرصتی برای ابراز نارضایتی خود بودند.

شرح وقایع انتفاضه اربعین:

آغاز اعتراضات: در 15 صفر 1397، زائران نجف که قصد عزیمت به کربلا را داشتند، با ممانعت نیروهای امنیتی عراق روبرو شدند. این موضوع جرقه اعتراضات را در نجف زد.
گسترش اعتراضات: اعتراضات به سرعت به سایر شهرهای عراق از جمله کربلا، کاظمین و سامرا نیز گسترش یافت. مردم در خیابان‌ها به راهپیمایی پرداخته و شعارهایی علیه صدام و رژیم بعث سر دادند.
درگیری‌ها: نیروهای امنیتی عراق با خشونت تمام به معترضان حمله‌ور شدند. در این درگیری‌ها، تعدادی از مردم شهید و زخمی شدند.
پایان انتفاضه: با وجود رشادت و فداکاری مردم، انتفاضه اربعین با سرکوب شدید نیروهای بعثی روبرو شد. صدام دستور داد تا به طور بی‌رحمانه‌ای با معترضان برخورد شود.

پیامدهای انتفاضه اربعین

تلفات: در جریان انتفاضه اربعین، حدود 16 نفر از مردم عراق به شهادت رسیدند و هزاران نفر نیز بازداشت شدند.
ابعاد بین‌المللی: این رویداد، انعکاس گسترده‌ای در رسانه‌های بین‌المللی داشت و چهره واقعی و ظالم صدام را به جهانیان نشان داد.
تاثیرگذاری: انتفاضه اربعین نقطه عطفی در تاریخ معاصر عراق محسوب می‌شود. این قیام نشان داد که مردم عراق تسلیم ظلم و ستم نخواهند شد و حاضرند برای احقاق حقوق خود جانفشانی کنند.
تاثیرگذاری بر انقلاب اسلامی: برخی معتقدند که انتفاضه اربعین در پیدایش و گسترش انقلاب اسلامی ایران نیز تاثیرگذار بوده است.

اربعین در عصر کنونی

در سالهای اخیر، مراسم اربعین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تجمعات مذهبی و انسانی جهان شناخته می‌شود که هر ساله میلیون‌ها زائر از سراسر جهان در آن شرکت می‌کنند. این مراسم به مناسبت چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) در کربلا برگزار می‌شود و شامل پیاده‌روی از نجف به کربلا است، که زائران در طول مسیر با ارائه خدمات رفاهی و پزشکی حمایت می‌شوند.

در سالهای اخیر، توسعه‌های مختلفی در این مراسم اتفاق افتاده است، از جمله:

• افزایش تعداد زائران: تعداد زائران هر ساله در مراسم اربعین به شدت افزایش می‌یابد. این افزایش نشان از اهمیت بیشتر این مراسم و جذابیت برای شیعیان جهان دارد.
• سازماندهی بهتر: اقداماتی برای سازماندهی بهتر و ایمن‌تر مراسم، از جمله تدابیر امنیتی و فراهم کردن خدمات بهتر برای زائران در طول مسیر پیاده‌روی انجام شده است.
• استفاده از فناوری: استفاده از فناوری در مدیریت و سازماندهی مراسم، از جمله اطلاع‌رسانی و مدیریت ترافیک در طول مسیر، بهبود قابل توجهی به ارائه خدمات به زائران داده است.
• پیامدهای اجتماعی و فرهنگی: مراسم اربعین به عنوان یک فرصت برای تبادل فرهنگی و ایجاد اتحاد و همبستگی بین مسلمانان شناخته می‌شود، که این پیامدها به ویژه در دورانهای کنونی، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.