کاظمین، یکی از شهرهای مذهبی مهم در عراق است که به دلیل حضور آرامگاه‌های معروف امامان شیعه، به ویژه امام موسی کاظم (ع) و امام محمد تقی (ع)، جایگاه ویژه‌ای در قلب مسلمانان شیعه دارد. در زیر به تفصیل درباره پیشینه تاریخی کاظمین از دوران باستان تا دوران حاضر، به ویژه تا زمان دفن امامان در این شهر، پرداخته‌ام:

کاظمین در دوران باستانی:

کاظمین در دوران باستان به عنوان بخشی از سرزمین‌های تازیانه و پارت شناخته می‌شد که در اطراف نهر دجله واقع بود. این منطقه به دلیل واقع شدن در مسیرهای تجاری مهم میان خاورمیانه و شرق کشورهای آسیای میانه، تحت حکمرانی امپراتوری‌هایی نظیر امپراتوری‌های ساسانیان و سپس مسلمانان قرار داشت.

اگرچه شهر کاظمین به شکل کنونی در دوران باستان وجود نداشته، اما منطقه‌ای که این شهر در آن واقع شده، سابقه‌ای دیرینه و پرفراز و نشیب دارد. برای درک تاریخ این منطقه در دوران باستان، می‌توانیم به دوره‌های مختلف آن بپردازیم:

سکونت اولیه در کاظمین:

شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که سابقه سکونت انسان در منطقه کاظمین به هزاران سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد.
تمدن‌های باستانی: این منطقه در طول تاریخ شاهد تمدن‌های باستانی بین‌النهرین مانند سومریان، اکدی‌ها، بابلی‌ها و ساسانیان بوده است.

دوران اکدی‌ها (2334 تا 2192 قبل از میلاد مسیح):

شهر اکدی: در دوران اکدی‌ها، شهری به نام “دور-آشور” در نزدیکی کاظمین کنونی وجود داشت.
مرکز تجارت و مذهب: این شهر به عنوان یک مرکز مهم تجارت و مذهب در بین‌النهرین شناخته می‌شد.

دوران بابلی‌ها (1894 تا 539 قبل از میلاد مسیح):

تسلط بابلی‌ها: منطقه کاظمین در دوران بابلی‌ها تحت تسلط این امپراطوری قرار داشت.
شهرهای بابلی: شهرهای بابلی متعددی از جمله “سیپَر” در نزدیکی کاظمین کنونی وجود داشت.

دوران ساسانیان (224 تا 651 میلادی):

حکومت ساسانیان: در دوران ساسانیان، این منطقه جزئی از قلمرو ایران بود.
شهرهای ساسانی: شهرهای ساسانی متعددی از جمله “ساباط” در نزدیکی کاظمین کنونی وجود داشت.

کاظمین در دوران اسلامی:

با ظهور اسلام و پس از فتح خلافت اسلامی بر امپراتوری ساسانیان، منطقه کاظمین به سرعت به مرکزی مذهبی و فرهنگی تبدیل شد. این شهر به عنوان مکان دفن امام موسی کاظم (ع) و امام محمد تقی (ع) شناخته می‌شود که باعث شد تا به مرکز زیارتی بسیار مهمی برای مسلمانان و به ویژه شیعیان تبدیل شود.

دوران پس از اسلام:

فتح اعراب: با فتح ایران توسط اعراب در قرن هفتم میلادی، این منطقه تحت سلطه اسلام قرار گرفت.
توسعه شهرها: در دوران اسلامی، شهرهایی مانند “سامرا” و “بغداد” در نزدیکی کاظمین احداث یا توسعه یافتند.

اهمیت مذهبی:

وجود امامزاده‌ها: در دوران قبل از تاسیس شهر کاظمین، امامزاده‌های متعددی از جمله امامزاده صالح و امامزاده عبدالعظیم در این منطقه وجود داشتند.
جاذبه زائران: این امامزاده‌ها از همان ابتدا زائران و ارادتمندان بسیاری را به این منطقه جذب می‌کردند.

نقاط قوت:

موقعیت جغرافیایی: منطقه کاظمین در کنار رودخانه دجله و در مسیر جاده‌های مهم قرار داشت که به رونق اقتصادی و فرهنگی آن کمک می‌کرد.
حضور علما و دانشمندان: علما و دانشمندان برجسته‌ای در این منطقه زندگی می‌کردند و به تدریس و ترویج علوم دینی و اسلامی می‌پرداختند.

نقاط ضعف:

جنگ‌ها و درگیری‌ها: منطقه کاظمین در طول تاریخ شاهد جنگ‌ها و درگیری‌های متعددی بوده است.
بلایای طبیعی: این منطقه همچنین در معرض بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله قرار داشته است.

کاظمین به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، از دیرباز مورد توجه بوده است و تاریخ قدمت آن را به قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. این منطقه در عهد ساسانی باغ یکی از پادشاهان ایرانی به نام «‌تسوج‌» بود؛ که به این نام شهرت یافت. در جنگ نهروان و به دستور امام علی(ع)؛ شهیدان جنگ را در این مکان به خاک سپردند که آن را «‌مقبره الشهداء‌» نامیدند. در عصر عباسی، به هنگام توسعه و احیای بغداد و انتخاب آن به عنوان پایتخت، این قبرستان به «‌شونیزی‌» معروف بود که خلیفه “منصور دوانیقی” ، آنجا را برای دفن بزرگان و خاندان عباسی در نظر گرفت و از آن پس به نام «‌مقابر قریش‌» شهرت یافت.

وقتی امام کاظم(ع) به دستور هارون الرشید و به دست “سندی بن شاهک” به شهادت رسید، جسد امام درگورستان «‌قریش‌» به خاک سپرده شد. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «‌مشهد باب التّبَن‌» معروف شد. در سال ۲۲۰هـ.ق نیز امام جواد(ع) در کنار قبر جدش به خاک سپرده شد

تخریب‌ها و بازسازی‌ها

این منطقه، بارها به علت سیل، زلزله، جنگ‌های داخلی و مذهبی دچار ویرانی و آتش سوزی شد و بارها نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.آل بویه از حکمرانان شیعی بغداد بودند که نسبت به بازسازی شهر و مزارات امامین توجه خاصی داشتند. علاءالدین جوینی از حاکمان بغداد نیز از جمله کسانی است که پس از حمله هلاکوخان در سال ۶۵۱ هـ ق به بغداد و تخریب آن، به مرمت شهر و مقبره امامان پرداخت.

تاریخچه کاظمین
در اصل شهر کاظمین در منطقه ای بر پا شده است که پیش از آن باغی بوده منصور عباسی آن را به عنوان مقبره خانوادگی انتخاب کرده و گورستان قریش نامید. در سال ۱۷۹ هجری قمری، امام موسی کاظم براساس دستور هارون الرشید، از مدینه به بغداد آمد و در آن شهر زندانی شد و سپس در ۱۸۳ ه.ق به دستور خلیفه توسط زندان بانش، مسموم و کشته شد و در این محل به خاک سپرده شد.

به دستور مامون عباسی بقعه ای بر روی قبر امام کاظم ساختند و از آن پس دولتمردان بسیاری در این محل دفن شدند. پس از آن در سال ۲۲۰ هجری قمری امام جواد توسط همسرش برادرزاده معتصم عباسی مسموم شد و در همین محل به خاک سپرده شد. پس از اینکه مقبره ای نیز بر روی قبر اما جواد ساختند آن را کاظمین نامیدند.

در اوایل تاریخ به وجود آمدن این شهر، به عنوان مرکز مهمی برای آزموه های شیعه محسوب می شد. اما به مرور زمان از اهمیت شهر کاسته شد و با اوج گیری شهرهای دیگر این شهر رو به افول رفت.

در دوره آل بویه دو آرامگاه بزرگ گنبد دار بر روی این مقابر ساخته شد و در دوره دیلمیان حرم این امامان توسعه داده شدند. علاوه بر آن یک بیمارستان بین کاظمین و بغداد ساخته شد که باعث شد تا جایگاه شهر کاظمین در کنار شهر بغداد بهتر و مهم تر شود.

بیشترین آسیبی که به این شهر وارد شد، در زمان حمله مغولان در سال ۱۲۵۸ میلادی بود که حرم های امامان شیعه سوزانده شدند. قابل توجه است که پس از جنگ جهانی اول، شهر کاظمین مرکز مهمی از شورش عراق علیه بریتانیا بوده است.
از دوره صفویه حرم این امامان گسترده تر و با آئینه کاری و کاشی کاری تزئین شد. از این دوره رونق این حرم و شهر بیشتر شد.